Artificial Intelligence and the Marxist Understanding of Productive Forces

On the contradictory development of productive forces in the period of capitalist decay and their dialectical relationship with the relations of productions

 

A Pamphlet (with 4 Figures and 3 Tables) by Michael Pröbsting, Revolutionary Communist International Tendency (RCIT), 2 June 2023, www.thecommunists.net

 

 

Download
RevCom_NS#91 (AI Special)_WEB.pdf
Adobe Acrobat Document 979.3 KB

Introduction

 

Every historic period has its big questions. These are issues which play a crucial role in thinking and public debates for a longer lapse of time and which become axes of socio-political development and of world politics. Among such big questions of the current age are issues like the class character of the rising powers of the East (China and Russia), the rivalry between Great Powers and the wars between these and smaller nations, etc. The approach of the ruling class to pandemics (like COVID) might be another one.

To these questions we can add from now on the nature of Artificial Intelligence (AI) and its consequences for humanity. There is no doubt that this issue will be one of the most important in the coming years if not decades.

The RCIT has already published a programmatic set of theses as well as an article on AI in which we present our first approach to this question. [1] To summarise our position in a few sentences, we consider AI not only and not primarily as a progress of productive forces but rather as a development of destructive forces. This technology represents a huge danger for the working class and the popular masses as it is a powerful instrument in the hands of the ruling class. It will massively increase the risks of arms race and warfare – even more so as it can easily get out of control. It will also expand the tools for surveillance of the population by the capitalist state machinery. Likewise, it will be used by capitalists to replace workers with machines. This is why we characterise AI as a Leviathan Monster of the ruling class.

In addition, we point to the fundamental problem of AI which has the purpose of replacing humans for making decisions. Furthermore, AI represents a comprehensive danger for humanity as it massively advances the tendencies – inherent to capitalism, particularly in its epoch of decay – towards isolation of humans and the dehumanisation of social relations. People are increasingly orientated towards virtual – instead of social – “reality”, and in this way replace other humans in their interaction with machines.

This is why the RCIT does not consider AI as a means of progress but rather as a dangerous instrument of the ruling class. Socialists should take an approach to AI which we summarised in the formula “oppose and obstruct”. This means that progressive activists should fight against the introduction of AI and combine such opposition with a perspective of revolutionary overthrow of capitalism and the creating of a global socialist society without exploitation and oppression.

In this pamphlet we shall discuss one important aspect of the question of AI from the point of view of Marxist theory: does AI represent another progress of productive force which should not be roundly condemned, and which could also play a useful role in building a socialist society? In order to clarify this question, it is necessary to elaborate in more detail the Marxist understanding of productive forces and how this is relevant for our approach to AI.



 

1. An example of pseudo-Marxist AI advocacy

 

As AI and its application is becoming a key issue of public debate, two camps are emerging. The larger faction is led by capitalist monopolies and their corporate-affiliated media and praises more or less uncritically the potential advantages of this new technology. This camp dominates the discourse both in Western countries as well as in China. Many liberal and progressive intellectuals (more often would-be intellectuals) are joining the enthusiasm of capitalist corporations about AI.

The other, smaller, faction is highly critical about AI and its potential and worries about its massive dangers for humanity. This camp does not have the support of capitalist states and monopolies and consists mostly of critical (petty-)bourgeois democratic forces. It includes a number of experts in AI and related sciences who are shocked about the risks of a wide-spread application of this technology. Similar to this sentiment, several prominent capitalists like Elon Musk have raised concerns too. However, Musk and his friends themselves accelerate the development and production of AI. They utilize warnings about its dangers only as a market strategy to create attention for their own investments.

A number of left-wing organisations have been cautious to take a position on AI until now. Others however have been bolder and express unreserved enthusiasm about AI as they uncritically view it as “progress in the development of the productive forces”.

An example for such pseudo-Marxist AI advocates is Alan Woods’ IMT – an self-proclaimed Trotskyist organisation known for its opportunist adaption to reformism (e.g. decades-long work within social democratic and populist parties; theory of peaceful and parliamentary transformation to socialism; support for the Great Russian chauvinist and pro-war Stalinist KPRF in Russia, etc.). [2] In a recently published article, this organisation expresses its enthusiasm about “the amazing potential AI offers humanity”. It claims that that AI – which it praises “as the most wondrous and general tool of human development yet devised” – would be a “revolutionary technology whose real potential is to harmonise and rationalise production and to enhance the creative powers of humanity”. [3]

According to the IMT, the only problem is that capitalism hinders AI to aid humanity with its progressive potential. “Marx explained that a given social system provides a framework for the development of the productive forces. But, at a certain stage, the productive forces outgrow the relations of production in which they must operate, and thus these relations of production become a fetter to further development. (…) AI, and other digital technologies such as the internet, represent means of production which are too advanced for capitalism to properly utilise. This is because capitalism is production for private profit. (…). Technology such as the internet and AI place a question mark over this process, because they employ automation to such a high degree.

However, once capitalism has been replaced by a socialist system, humanity could gain from the progressive potential of AI. “In a socialist society this would not necessarily be a bad thing. The artist, for example, would have no fear of the powers of AI to produce ‘artwork’ at a moment’s notice, since art would not be produced for profit, or as a means of living. Art would lose its fetishistic link to private property, and would be produced for its own sake, or rather, for the sake of society. It would be a genuine expression of the ideas and talents of people, and a way for them to communicate. As such, the generic works of AI would be no threat, instead they would be auxiliary tools for the artist.[4]

These quotes should be sufficient to show the IMT’s naïve advocacy of AI which lacks any recognition of its gigantic dangers as instruments of the ruling class as well as its potential to replace humans for decision-making and to increase their social isolation.

Behind such an approach lies a methodology which has its roots in the Stalinist and social democratic distortion of Marxism which always took an uncritical view of all forms of productive forces. Or to put it differently, such revisionism is based on ideological adaption to what Marx called commodity fetishism, respectively one form of it – technology fetishism.

In the following chapters we will elaborate in more detail the Marxist approach and its fundamental differences to uncritical enthusiasm for AI as it is displayed by various revisionists.

 

2. What are productive forces?

 

One pillar of the AI enthusiasm of bourgeois and pseudo-Marxist ideologists is their one-sided and ultimately wrong understanding of the nature of productive forces. Fascinated with technical progress, they usually equate productive forces with production of commodities or with the accumulation of means of production.

In the Marxist theory, however, productive forces include labour forces ass well as the materials which they apply in the production process. Hence, productive forces are both means of production (such as machines), etc., goods and raw materials (including nature), as well as workers who operate the means of production and enter the social division of labour.

It is self-evident that the means of production and the worker are mutually dependent and, from the capitalist viewpoint, the purpose of applying the worker to the means of production lies in producing commodities which contain surplus value. Productive forces are not, then, simply a collection of material objects, but include also and above all people, their living conditions as well as nature, which is the object of labour. [5]

Such a comprehensive understanding of productive forces which does not reduce such to technology and means of production but retains a focus on the social and natural foundation of such technology, i.e. humans and nature, picks up the theoretical legacy of the Marxist classics. Marx himself emphasised repeatedly that the working class is the “greatest productive power”.

An oppressed class is the vital condition for every society founded on the antagonism of classes. The emancipation of the oppressed class thus implies necessarily the creation of a new society. For the oppressed class to be able to emancipate itself it is necessary that the productive powers already acquired and the existing social relations should no longer be capable of existing side by side. Of all the instruments of production, the greatest productive power is the revolutionary class itself. The organisation of revolutionary elements as a class supposes the existence of all the productive forces which could be engendered in the bosom of the old society.[6]

In Capital Volume I, Marx also emphasized the intrinsic meaning of humans and nature as the basis of capitalist production. “Capitalist production, therefore, develops technology, and the combining together of various processes into a social whole, only by sapping the original sources of all wealth — the soil and the labourer.[7]

Of the same tenor, Trotsky called the proletariat “the most important productive force of modern society.[8] And in the famous “Transitional Program”, published in 1938, he spoke about the “stagnation of productive forces”. He did so while being fully aware of the fact that huge technological progress had taken place in the 1920s and 1930s (from airplanes and cars to radio). However, he stated that such progress did not translate in social progress for the vast majority of humanity – and this was the decisive question for him as a had a human-centred – and not technology-centred – approach to the question of productive forces. [9]

Nikolai Bukharin, a key theoretician of the Bolshevik Party, also shared such an approach to the character of productive forces. In one of his most important books published in the first years after the October Revolution 1917, he wrote: “The aggregate labour power of society - a pure capitalist society, the proletariat - is one of the two components of the concept of the productive forces (for the productive forces are merely the sum total of the available means of production and labour power); and labour power, as the old economists repeatedly stressed, is the most important productive force.[10]

 

3. Commodity fetishism and technology fetishism

 

The uncritical approach of bourgeois and pseudo-Marxist ideologists to AI is no accident or simply a “wrong concept”. It is based on their inability to see through the fog which Marx called “commodity fetishism” – a major ideological foundation of capitalism.

Basically, Marx understood by commodity fetishism that the social relations between humans appear as relations between things. Hence, the value of a commodity (including gold or money) lies supposedly in the nature of these things themselves while, in reality, it rather reflects the social labour objectified in such commodities under conditions of capitalist relations of production. From this follow various forms of such commodity fetishism like money fetishism, capital fetishism, etc. [11]

But it is different with commodities. There, the existence of the things qua commodities, and the value relation between the products of labour which stamps them as commodities, have absolutely no connection with their physical properties and with the material relations arising therefrom. There it is a definite social relation between men, that assumes, in their eyes, the fantastic form of a relation between things. In order, therefore, to find an analogy, we must have recourse to the mist-enveloped regions of the religious world. In that world the productions of the human brain appear as independent beings endowed with life, and entering into relation both with one another and the human race. So it is in the world of commodities with the products of men's hands. This I call the Fetishism which attaches itself to the products of labour, so soon as they are produced as commodities, and which is therefore inseparable from the production of commodities. This Fetishism of commodities has its origin, as the foregoing analysis has already shown, in the peculiar social character of the labour that produces them.[12]

A capitalist appears to be rich because he or she “works” as a CEO of a corporation, because of the ownership of shares at the stock market, because of getting a rent from financial or real estate assets, etc. But in reality, such wealth is not created by such managerial “work” nor by houses or by money. It is rather based on his or her position in the capitalist process of production and reproduction which allows to appropriate a share of surplus value produced by the workers in social production. Capitalists are not rich because of their “work” but because of their power to appropriate a share of the value produced by workers.

Such commodity fetishism is based on the alienated form of work in capitalism, i.e. on the separation of workers from their products of labour and the resulting reification of all human relations. It appears as if the workers would get paid for his labour while, in reality, he or she is only paid to reproduce his or her labour force. The difference between such wage and the exchange value of the commodity produced by the worker, is the surplus value which is appropriated by the capitalists. This “invisible” relationship between workers and capitalists resp. between workers and commodities is the basis for the mystified form of all kinds of phenomena in capitalist society.

It is because commodities appear to have their own value (independent of social labour), that people believe that machines create value – while in fact it is human labour. This is, by the way, the basis of the bourgeois illusion that an economy could be run on the basis of AI and robots.

It is because commodities appear to have their own value (independent of social labour), that bourgeois ideologists praise technological developments irrespectively if they result in human progress or if they result in expanding oppression of the popular masses and increasing destruction of the environment.

It is because commodities appear to have their own value (independent of social labour), that capitalists can sell all kind of useless stuff as absolutely necessary to people.

We shall note in passing that another form of fetishism in capitalism is state fetishism where the capitalist state appears to represent the people while, in reality, it is an instrument of the ruling class.

While all these are different forms of fetishism, they have a common basis: the mystification of social relations of exploitation and oppression by giving attributes to commodities, technology, state, etc. which are supposedly contained in their material, physical form.

As Marx wrote in the Grundrisse: “The crude materialism of the economists who regard as the natural properties of things what are social relations of production among people, and qualities which things obtain because they are subsumed under these relations, is at the same time just as crude an idealism, even fetishism, since it imputes social relations to things as inherent characteristics, and thus mystifies them.[13]

Such mystification also applies to science as it is taught at bourgeois universities and applied by capitalist corporations. Here we have a form of fetishism which views sciences as “neutral” and “objective” and which ignores the crucial facts that scientists are under material pressure to provide results which their bosses wish for, and which would enable them to make career; likewise they ignore the fact that most scientists lack the ability to think dialectically but approach scientific problems rather from a mechanistic perspective.

Abram Deborin, the leading Marxist philosopher in the USSR in the 1920s before the Stalinist clampdown, once stated that without the method of materialist dialectic, science is doomed to take a bourgeois-empiricist character. Hence, he wrote: Materialist dialectic as comprehensive method must infuse all concrete and empiric sciences since it is, so to say, the algebra science which inserts the inner relationship to the concrete substance.[14]

The Hungarian Marxist philosopher György Lukács did already draw attention to this problem in his major work “History and Class Consciousness”. But this tendency in capitalism goes even further. The fetishistic character of economic forms, the reification of all human relations, the constant expansion and extension of the division of labour which subjects the process of production to an abstract, rational analysis, without regard to the human potentialities and abilities of the immediate producers, all these things transform the phenomena of society and with them the way in which they are perceived. In this way arise the 'isolated' facts, 'isolated' complexes of facts, separate, specialist disciplines (economics, law, etc.) whose very appearance seems to have done much to pave the way for such scientific methods. It thus appears extraordinarily 'scientific' to think out the tendencies implicit in the facts themselves and to promote this activity to the status of science. (…) “The historical character of the 'facts' which science seems to have grasped with such 'purity' makes itself felt in an even more devastating manner. As the products of historical evolution they are involved in continuous change. But in addition they are also precisely in their objective structure the products of a definite historical epoch, namely capitalism. Thus when 'science' maintains that the manner in which data immediately present themselves is an adequate foundation of scientific conceptualisation and that the actual form of these data is the appropriate starting point for the formation of scientific concepts, it thereby takes its stand simply and dogmatically on the basis of capitalist society, It uncritically accepts the nature of the object as it is given and the laws of that society as the unalterable foundation of 'science'.[15]

It is such an adaptation to all forms of fetishism which make the opportunist left uncritical and unsuspicious towards bourgeois-progressive governments at the top of capitalist states, towards the capitalist state imposing a policy of Lockdown and Green Passes as an instrument of health policy (and also towards scientists paid by the capitalist state or corporations which approve such measures), … or towards new technologies such as AI.

We have called such an ideology “social-bonapartism“ since it combines “socialist” rhetoric with lack of opposition or even outright support for a strong capitalist state (often with extraordinary powers) or for the application of technologies which massively empower monopolies and the state apparatus. [16]

Hence, we see that the enthusiastic approach of the IMT towards AI, quoted at the beginning of this essay, does not come out of the blue. It draws on the lack of mistrust towards capitalist state and monopolies embodied in the ideology of social-bonapartism.

 

4. The relationship between productive forces and the relations of productions

 

As we noted in our above-mentioned theses on AI, “many people (including self-proclaimed Marxists) discuss the advantages and disadvantages of AI primarily from a technical point of view and treat it as a kind of neutral technology.” Such an approach is the result of the fact that many socialists have a theoretical wrong understanding of the relationship between productive forces and the relations of production.

Basically, such revisionist “Marxists” consider that productive forces have a neutral and objectively revolutionary character. As the productive forces increasingly expand, they clash with the relations of production as the latter become a conservative fetter. Hence, they view the contradiction between productive forces and the relations of production as one between a revolutionary (productive forces) and a conservative factor (relations of production). While advocates of such an approach readily admit that the relations of production also influence the development of the productive forces, they limit such impact only to the possibility to slow down or even to temporarily halt the expansion of the productive forces.

An example for such a one-sided and mechanistic approach is Stalin well-known essay “Dialectical and Historical Materialism” published in 1938. “[Another] feature of production is that its changes and development always begin with changes and development of the productive forces, and in the first place, with changes and development of the instruments of production. Productive forces are therefore the most mobile and revolutionary element of productions First the productive forces of society change and develop, and then, depending on these changes and in conformity with them, men's relations of production, their economic relations, change. This, however, does not mean that the relations of production do not influence the development of the productive forces and that the latter are not dependent on the former. While their development is dependent on the development of the productive forces, the relations of production in their turn react upon the development of the productive forces, accelerating or retarding it. In this connection it should be noted that the relations of production cannot for too long a time lag behind and be in a state of contradiction to the growth of the productive forces, inasmuch as the productive forces can develop in full measure only when the relations of production correspond to the character, the state of the productive forces and allow full scope for their development. Therefore, however much the relations of production may lag behind the development of the productive forces, they must, sooner or later, come into correspondence with – and actually do come into correspondence with – the level of development of the productive forces, the character of the productive forces. Otherwise we would have a fundamental violation of the unity of the productive forces and the relations of production within the system of production, a disruption of production as a whole, a crisis of production, a destruction of productive forces.[17]

Such a point of view has been upheld by Stalinist ideologues long after the death of the dictator. In a standard work on Marxist philosophy, a group of Soviet scholars presented the role of technology in the late 20th century as a beaming picture of technological progress and automation developed under capitalist conditions.

Scientific advances and their technological application by the middle of the 20th century created the preconditions for a new grandiose leap in the development of the productive forces, for the contemporary scientific and technological revolution, which combines revolutionary changes in science and in technology. This revolution introduces the age of automated production and leads to a fundamental change in man’s place in production by creating in the course of its development the actual technical preconditions for realisation of Marx’s prevision. The working machine and motor made it possible to transfer from man to technical devices the function of immediate influence on the object of labour. But man still retained control of the machine and the process of production. Thanks to computer techniques, the machine is today taking over the function of controlling production as well. The direct process of material production can now be carried out automatically, without human participation. This raises the productive forces to a qualitatively new level. At the moment we are still at the beginning of this process, but its prospects are already fairly clear—development is moving from partial to full automation, when there will be not merely a tool, or even a system of machines, between man and nature, but an automated production process.[18]

It would be completely mistaken to imagine that it is only Stalinism which advocates such a fetishist understanding of the productive forces. Social democratic ideologists basically have shared such an approach as do various “left-wing” academics. [19] And in the last decade several self-proclaimed “Marxist” ideologists take AI and other new technologies as confirmation of such an approach. As examples for the latter we might refer to Aaron Bastani’s decadent Manifesto for a ”fully automated luxury communism” which is based on “the forward march of automation and, ultimately, artificial intelligence”. [20] Nick Srnicek and Alex Williams concept of a “post-capitalist world without work” is another example for such a trend. [21]

Kohei Saito, a Marxist scholar from Japan, whose works on Ecosocialism have recently gained popularity in Japan and internationally, elaborates a well-founded defence of Marx’s approach to productive forces which was free of technology fetishism but rather focused on the development of humanity’s social progress. In a new book he correctly points out that many self-proclaimed Marxists fetishize the productive forces in the form as they develop under the capitalist property relations. “The traditional view fetishizes the productive forces developed under capitalism, regarding them as if they were neutral forces that can be taken over by the proletariat and utilized for establishing a socialist society. What is missing here is an analysis of the real material transformation of the labour process under capitalist relations of production that ‘corresponds to’ the capitalist mode of production.[22]

Two other renown Marxist theoreticians who intensively dealt with the relationship of capitalism and environment – Fred Magdoff and John Bellamy Foster – remarked in a similar spirit: “Where technology is concerned, capitalism is far from neutral. It invariably favors those particular technologies that enlarge profits, accumulation, and economic growth. Indeed, it has a history of promoting those technologies that are most destructive of the environment: fossil fuel dependency, toxic synthetic chemicals (arising in particular from petrochemical production), nuclear energy, large dams, etc. In its headlong rush to expand, capitalism systematically gives rise to technologies that produce waste in vast quantities—as long as the costs can be externalized on nature and society and not on corporations themselves. Given that the technological objective is to feed growth, the tendency is to choose those technologies that maximize the overall throughput of resources and energy in the interest of higher overall economic output.[23]

A fundamental problem with the technology-fetishist approach is its ignorance of the fundamental fact that the relationship between productive forces and the relations of productions is dialectical – i.e. it is not only the first which determines the latter but also, vice versa, the latter shapes the former.

As the ruling class has great interest in warfare to expand its spheres of influence, it makes sure that technological developments take place in fields which are relevant to improve its military power. Since oil corporations had no interest in losing their business, they suppressed for decades technological innovation which could have replaced fuel-driven automobiles. Since humanity is dominated by imperialist powers and monopolies, huge resources are invested to develop high-definition television, ever-faster smartphones, etc. instead of developing technologies which could substantially improve the living conditions of the popular masses in the semi-colonial countries of the Global South.

Or, to give one more example: a growing number of members of the ruling elite in Western countries is eager to achieve the prolongation of their lives. Hence, they finance massive research in molecular biology and genetic modification to extend their lifetime so that they can vegetate as geriatrics. At the same time, the majority of humanity suffers from well-known diseases which could easily be cured if the necessary financial means would be made available.

Advocates of a “productive forces fetishist” approach often refer to the well-known passage of Marx in the 1859 Preface to his Contribution to the Critique of Political Economy. “In the social production of their existence, men inevitably enter into definite relations, which are independent of their will, namely relations of production appropriate to a given stage in the development of their material forces of production. The totality of these relations of production constitutes the economic structure of society, the real foundation, on which arises a legal and political superstructure and to which correspond definite forms of social consciousness. The mode of production of material life conditions the general process of social, political and intellectual life. It is not the consciousness of men that determines their existence, but their social existence that determines their consciousness. At a certain stage of development, the material productive forces of society come into conflict with the existing relations of production or – this merely expresses the same thing in legal terms – with the property relations within the framework of which they have operated hitherto. From forms of development of the productive forces these relations turn into their fetters. Then begins an era of social revolution. The changes in the economic foundation lead sooner or later to the transformation of the whole immense superstructure.[24]

However, all what Marx did in his 1859 Preface (and other relevant works) was to present a rough and general outline of the most fundamental tendencies in the historical development. No less but no more. Unfortunately, various revisionists take such a general outline as the concrete characterization of the relationship between productive forces and the relations of productions and end up in such one-sided mechanistic views as quoted above.

In contrast to the pro-capitalist fetishists, Marx had a much more dialectical approach to the relationship between productive forces and the relations of productions as he fully recognised how the latter rebound on the productive forces – in particular on the oppressed classes as well as nature (see also his above-mentioned quote on the negative consequences of capitalist production for “the soil and the labourer”).

We are still concerned here only with the way in which the capital realization process is its devaluation process. Out of place here would be the question how, while it has the tendency to heighten the productive forces boundlessly, it also and equally makes one-sided, limits etc. the main force of production, the human being himself, and has the tendency in general to restrict the forces of production.[25]

Capitalist production, by collecting the population in great centres, and causing an ever-increasing preponderance of town population. (…) [I]t disturbs the circulation of matter between man and the soil, i.e., prevents the return to the soil of its elements consumed by man in the form of food and clothing; it therefore violates the conditions necessary to lasting fertility of the soil.[26]

Does this mean that we deny the primary role of the productive forces in relation to the relations of production, that we reject the thesis the productive forces are the driving force in relation to the relations of production? Not at all. We think that those who claim so make an error in an idealist direction.

However, we reject a mechanistic understanding of such a relationship. In fact, both – productive forces and relations of production – influence and shape each other. Most importantly, of course, is the role of the class struggle – as Marx and Engels emphasized in the Communist Manifesto. It is only in the last instance that the productive forces are the more determining, more historical driving force in relation to the relations of production.

The Marxist classics took such a dialectical approach on various issues. Let us give two examples – and analogies at the same time. Engels explained in his famous letter to Joseph Bloch that the relationship between basis and superstructure must not be understood as a one-sided relationship where the superstructure is only a passive reflection of the economic relations at the basis. No, he insisted that it is a reciprocal relationship where the basis is only “in the last instance” the determining factor.

According to the materialistic conception of history, the production and reproduction of real life constitutes in the last instance the determining factor of history. Neither Marx nor I ever maintained more. Now when someone comes along and distorts this to mean that the economic factor is the sole determining factor, he is converting the former proposition into a meaningless, abstract and absurd phrase. The economic situation is the basis but the various factors of the superstructure – the political forms of the class struggles and its results – constitutions, etc., established by victorious classes after hard-won battles – legal forms, and even the reflexes of all these real struggles in the brain of the participants, political, jural, philosophical theories, religious conceptions and their further development into systematic dogmas – all these exercise an influence upon the course of historical struggles, and in many cases determine for the most part their form. There is a reciprocity between all these factors in which, finally, through the endless array of contingencies (i.e., of things and events whose inner connection with one another is so remote, or so incapable of proof, that we may neglect it, regarding it as nonexistent) the economic movement asserts itself as necessary. Were this not the case, the application of the history to any given historical period would be easier than the solution of a simple equation of the first degree. We ourselves make our own history, but, first of all, under very definite presuppositions and conditions. Among these are the economic, which are finally decisive. But there are also the political, etc.“ [27]

It is the same with the relationship between being and consciousness where the latter is not merely a passive reflection of the objective conditions but rather an active force which intervenes and shapes reality. It is only in the last instance that being is the determining factor in relation to consciousness.

Another important aspect in the relationship between productive forces and the relations of productions is the fact that such relationship evolves and changes in the course of a historic epoch. In the early stages when a new historical social formation has emerged, the relations of productions are rather favourable for the growth of the productive forces. However, later, the same relations of productions increasingly become a fetter for the productive forces and the larger the contradiction between the two becomes, the more the relations of productions deform and distort the productive forces and, ultimately, provoke their decline.

The naïve advocates of AI under the disguise of “Marxism” completely ignore the fact that we are living in a period of capitalist decay where the contradiction between productive forces and the relations of productions is increasingly intensifying. Trotsky wrote in the Transitional Program about the “stagnation of the productive forces” and that “the objective prerequisites for the proletarian revolution have not only ‘ripened’; they have begun to get somewhat rotten”. This was said in 1938 – how much more is this relevant today as we are living in a historic period of catastrophes and climate crisis?!

Another consequence of this process is the tendency of the transformation of productive forces into destructive forces. We will deal with this issue in the following chapter.

 

5. Transformation of productive forces into destructive forces

 

Such an increasing contradiction between the productive forces and the relations of production must have consequences for the development of the productive forces itself. A plant which is caged in a box can not sprout indefinitely – at some point it is forced either to stop growing, to extend sideways or downwards or to die back.

Hence, the historically outdated property relations necessarily hinder the further development of productive forces – think about long-living bulbs or smart phones which are not produced because that would be less profitable, to name only two well-known examples. Or take the example that the capitalist state pushes scientists to develop new technologies which have an extraordinary power of destruction (e.g. bio-chemical weapons, hypersonic missiles) or which focus on surveillance of the population.

Marx and Engels emphasised this train of thoughts from early on. In The German Ideology, they stated: “It produced a mass of productive forces, for which private property became just as much a fetter as the guild had been for manufacture and the small, rural workshop for the developing handicrafts. These productive forces receive under the system of private property a one-sided development only, and for the majority they become destructive forces.[28]

And at another point, they wrote in the same book: „We have shown that at the present time individuals must abolish private property, because the productive forces and forms of intercourse have developed so far that, under the domination of private property, they have become destructive forces, and because the contradiction between the classes has reached its extreme limit.[29]

Modern history has provided us with numerous examples for the accuracy of the Marxist thesis of the increasing tendency of the transformation of productive forces into destructive forces. Think about modern means of warfare; nuclear power plants which are a permanent risk for the population, and which produce highly dangerous waste; about cars, aeroplanes and factories designed in such a way that deplete the ozone layer; about genetic modified crops which undermine sustainable agriculture and which have devastating consequences for bio-diversity and health.

Hence, the latest development of modern technology, Artificial Intelligence, is just another example for such a transformation of productive forces into destructive forces. It should be taken as a serious warning that dozens of leading AI experts have recently signed the following statement: “Mitigating the risk of extinction from AI should be a global priority alongside other societal-scale risks such as pandemics and nuclear war.[30]

 

6. Consequences of AI for the capitalist economy

 

At this point, we shall briefly discuss the consequences of the widespread application of AI for the capitalist economy. Various monopoly capitalists and their economics experts are optimistic that AI will provoke a new stimulus for a period of accelerated economic growth.

It is certainly true that, in the first period, those corporations which apply such technology initially will gain an advantage to their competitors as they will be able to produce cheaper but sell their commodities at the average market price. However, as soon as the application of AI has become more widespread, such advantage disappears.

The fundamental problem of capitalism – something which is a closed book to bourgeois economists – is the fact that it is only living labour which creates value and, hence, surplus value. Dead labour, i.e. machines (like AI), do not create value. Such machines only transmit already existing value which is embodied in AI by its previous development by labour force. However, it is only such surplus value which allows capitalists to make profit.

Hence, as we noted in the above-mentioned RCIT-Theses on AI, the application of such new technology will not provoke a new period of growth but rather accelerate the tendency of the profit rate to fall. In other words, it will rather deepen the capitalist crisis and push the system closer towards its collapse.

Marx did already point to these fundamental problems of capitalism. Such he noted in the Grundrisse, his groundwork for Capital: “Since this decline of profit is synonymous with a decline in the ratio of immediate labour to the amount of objectified labour which it reproduces and posits anew, capital will try everything to make up for the smallness of the proportion of living labour to the size of capital in general, and hence for the smallness of the proportion which surplus value, if expressed as profit, bears to the preposited capital. It will seek to do so by reducing the allotment made to necessary labour and by still more expanding the quantity of surplus labour with regard to the whole labour employed. Hence the highest development of productive power together with the greatest expansion of existing wealth will coincide with depreciation of capital, degradation of the labourer, and a most straightened exhaustion of his vital powers. These contradictions lead to explosions, cataclysms, crises, in which by momentaneous suspension of labour and annihilation of a great portion of capital the latter is violently reduced to the point where it can go on fully employing its productive powers without committing suicide. Yet, these regularly recurring catastrophes lead to their repetition on a higher scale, and finally to its violent overthrow.” [31]

And in chapter 24 of Volume I of Capital Marx outlines capitalism’s destiny as follows: “Along with the constantly diminishing number of the magnates of capital, who usurp and monopolise all advantages of this process of transformation, grows the mass of misery, oppression, slavery, degradation, exploitation; but with this too grows the revolt of the working class, a class always increasing in numbers, and disciplined, united, organised by the very mechanism of the process of capitalist production itself. The monopoly of capital becomes a fetter upon the mode of production, which has sprung up and flourished along with, and under it. Centralisation of the means of production and socialisation of labour at last reach a point where they become incompatible with their capitalist integument. Thus integument is burst asunder. The knell of capitalist private property sounds. The expropriators are expropriated. The capitalist mode of appropriation, the result of the capitalist mode of production, produces capitalist private property. This is the first negation of individual private property, as founded on the labour of the proprietor. But capitalist production begets, with the inexorability of a law of Nature, its own negation. It is the negation of negation. This does not re-establish private property for the producer, but gives him individual property based on the acquisitions of the capitalist era: i.e., on co-operation and the possession in common of the land and of the means of production.” [32]

Such a Marxist insight is not only an “abstract” thesis but one which can be observed in the reality of capitalist economy with help of official statistics. In fact, we did already see in past decades that the massive introduction of new technologies (computer, industrial robots, internet, etc.) did not result in the acceleration of economic growth. It did not even increase the growth rates of labour productivity. In other words, the capitalist world economy has experienced a long-term period of stagnation and decline – of course, with cyclical ups and downs – since the 1970s and, particularly, since 2008 despite the widespread introduction of modern technologies. We did already point to this in other works and will limit ourselves to present a few statistical facts. [33]

In Table 1 and Figure 1 we see the massive growth of internet users as well as the increasing application of industrial robots in global economy.

 

Table 1. Global Internet Penetration Rate, 1997-2017 [34]

Internet Users Per 100 Inhabitants

1997                   2002                    2006                   2010                   2014                    2017

11                        42                        54                        66                        76                        81

 

 

Figure 1. Global Industrial Robot Density, 2000–2020 [35]

 

 

However, such spread of modern technologies did not translate into acceleration of economic growth. In Figure 2 and Table 2 we show that growth rates of global Gross Domestic Product (GDP) respectively for industrial production did not increase since the mid-1970s but rather decline.

 

Figure 2. World Output Growth 1960-2019 [36]

 

 

Table 2. Industrial Growth Rates, Selected Countries and Regions, 1950–2014 [37]

                                                                                                          (Percent, average per annum)

Groups                                                                 1950-73               1973-90               1990-2007           2007-14

Germany, Japan & United States                  7.9                        2.4                        2.2                         0.3

European periphery                                        8.9                        3.3                        2.8                          0.0

Asia                                                                      8.5                        5.8                        4.2                          4.1

Latin America & the Caribbean                    5.7                        2.7                        2.2                          1.0

Middle East & North Africa                           6.2                        6.1                        4.5                           3.2

Sub-Saharan Africa                                         5.5                        3.5                        3.9                           4.1

 

In Figure 3 and Table 3 we see the same trend for global labour productivity.

 

Figure 3. World Per Capita Output Growth 1960-2019 [38]

 

 

Table 3. Growth in Labour Productivity in Advanced Economies, 1970-2018 [39]

                GDP per hour worked, percentage change at annual rate

                                                        1970-96               1996-2004           2004-14               2014-18

United States                               1,52                       2,50                     1,12                       0,7

United Kingdom                          2,56                      2,45                      0,45                      0,6

Italy                                                 2,65                      0,64                      0,04                      0,0

Germany                                       2,90                      1,68                      0,86                      0,7

France                                            3,09                      2,02                      0,71                      0,7

Japan                                              3,33                      1,94                      0,87                      0,9

Korea                                              6,95                      5,19                      3,58                     1,8

 

 

Finally, we reproduce a figure provided by Michael Roberts – a renown Marxist economist – which shows that such decline of output growth had its ultimate basis in the tendency of the profit rate to fall. (see Figure 4)

 

Figure 4. G20 Rate of Profit, 1950-2019 [40]

 

In summary, we see that the introduction of new technologies does not result in acceleration of growth if it takes place against the background of long-term decline of capitalist accumulation. In fact, a capitalist economy largely based on AI would produce only a small amount of surplus value and, at the same time, would provoke massive political and social instability given the fact that it would radically increase the masses of precarious workers and unemployed. To a certain degree, one can say that AI – as a non-value producing technology – pre-empts the end of capitalism.

 

7. The liberation of productive forces from the fetters of obsolete capitalist relations of production

 

Another mistaken interpretation of Marx’s approach by “left-wing” AI advocates refers to his formulation of the liberation of productive forces from the fetters of obsolete capitalist relations of production (see the above-mentioned quote from the 1859 Preface). These “Marxist” distorters of Marxism imagine that this statement would simply mean that the capitalist relations of production hinder the full potential of the productive forces (shaped under capitalism) to grow so that one has to transform the capitalist relations of production in order to allow the productive forces to resume their growth – in the same direction and with the same character as they did before under capitalist conditions.

In reality, Marx’s idea of the liberation of productive forces from the fetters of obsolete capitalist relations of production means something very different. First, as we elaborated in chapter 2, the most important productive force are the labouring masses. Hence, the liberation of productive forces means, first and foremost, the liberation of the working class and the popular masses so that they develop their needs and skills without the shackles of capitalism.

Second, the liberation of productive forces from the fetters of obsolete capitalist relations of production simple means that the productive forces are no longer deformed, distorted and hindered in their development for the benefit for the whole society.

Furthermore, it would be mistaken to imagine the process of the liberation of productive forces from the fetters of private property relations as a linear process, i.e. that the productive forces would continuously grow and, when they hit the limits imposed by the capitalist system, this provokes social and political explosions resulting in the removal of the obsolete relations of production and their replacement by a socialist society. Such a conception would be very undialectical and mechanistic.

In fact, the process of clash between the productive forces and the relations of production can have a protracted character without a decisive solution for a longer period. Or it can result in a collapse of the productive forces and a historical regression for a certain period.

There are various examples for such long periods of crisis or even decay. Take the epoch of death agony of the Roman Empire to be replaced by further centuries of short-lived empires, crises and wars; or, to name another example, China in the long period of rivalling kingdoms, devastating wars and misery starting from the late 2nd century till the late 6th century (the so-called era of the Six Dynasties). We find similar examples of long crisis periods in more recent history like Europe’s agonizing epoch of late feudalism in the 14th to the 17th century characterized by major wars and devastating plagues; or China’s “century of humiliation” starting in 1839 when it was raped by imperialist powers, corrupted officials and reactionary warlords.

And, finally, we shall refer to the current epoch of monopoly capitalism. It saw already a period of world wars, mass killings and economic collapse (1914-45); and currently, since the 2008, we are living in period characterized by civilization threats, wars and economic depression. [41]

 

8. Productive forces, alienation and way of life under capitalism

 

In the RCIT Theses on AI, we stated: “AI represents respectively facilitates an extreme form of capitalist alienation. It massively increases the already existing tendency of capitalism to alienate human beings from each other as well as from nature. It allows for isolation of humans both in workplaces as well as in their social life (home office, Metaverse, etc.) It increases the passivity of humans since they can seek refuge in virtual reality, i.e. combining the status of a virtual super-warrior with physical laziness completely disconnected from society and nature. Furthermore, AI takes social skills like communication away from humans. It is capitalist alienation ad infinitum. In short, AI accelerates the already existing tendency of capitalism for de-socialisation of humans and dehumanization of society (“Entgesellschaftlichung der Menschen und Entmenschlichung der Gesellschaft”).

Such an approach is based on Marx’s understanding of the nature of productive forces and the role of production in the society. As we demonstrated above, the founders of scientific socialism emphasised that productive forces include not only technical means of production but also, and in particular, the producers, i.e. the working class.

Furthermore, they pointed to the close relationship of the different spheres of production and reproduction of capital, i.e. that production, distribution, exchange and consumption are all part of a totality.

The conclusion we reach is not that production, distribution, exchange and consumption are identical, but that they all form the members of a totality, distinctions within a unity. Production predominates not only over itself, in the antithetical definition of production, but over the other moments as well. The process always returns to production to begin anew. That exchange and consumption cannot be predominant is self-evident. Likewise, distribution as distribution of products; while as distribution of the agents of production it is itself a moment of production. A definite production thus determines a definite consumption, distribution and exchange as well as definite relations between these different moments. Admittedly, however, in its one-sided form, production is itself determined by the other moments. For example if the market, i.e. the sphere of exchange, expands, then production grows in quantity and the divisions between its different branches become deeper. A change in distribution changes production, e.g. concentration of capital, different distribution of the population between town and country, etc. Finally, the needs of consumption determine production. Mutual interaction takes place between the different moments. This the case with every organic whole.[42]

This is the economic basis for the fact that capitalism as a specific mode of production determines a specific mode of life. As Marx noted in the above-mentioned quote from the 1859 Preface to his Contribution to the Critique of Political Economy:The mode of production of material life conditions the general process of social, political and intellectual life.

Hence, the alienation of humans – an intrinsic feature of capitalism – is rooted in the separation of the producers from the products of their labour, from their lack of control over the whole process of production. Such a process is the basis for commodity fetishism (as we explained above). At the same time, it is also the fundament for alienation in all other sectors of social life – from the spheres of consumption, interpersonal relationships as well as ideology. [43]

Hence the rule of the capitalist over the worker is the rule of things over man, of dead labour over the living, of the product over the producer. For the commodities that become the instruments of rule over the workers (merely as the instruments of the rule of capital itself) are mere consequences of the process of production; they are its products. Thus at the level of material production, of the lifeprocess in the realm of the social - for that is what the process of production is - we find the same situation that we find in religion at the ideological level, namely the inversion of subject into object and vice versa. Viewed historically this inversion is the indispensable transition without which wealth as such, i.e. the relentless productive forces of social labour, which alone can form the material base of a free human society, could not possibly be created by force at the expense of the majority. This antagonistic stage cannot be avoided, any more than it is possible for man to avoid the stage in which his spiritual energies are given a religious definition as powers independent of himself. What we are confronted by here is the alienation of man from his own labour.[44]

Here, as everywhere, the identity of nature and man appears in such a way that the restricted relation of men determines their restricted relation to one another, and their restricted attitude to one another determines men’s restricted relation to nature.[45]

Hence, the process of increasing contradiction between the productive forces and the relations of production does not only result in increasing deformation and decay of productive forces but also in increasing deformation and decay of consumption and social life. Hence, we have, on one hand, a growing number of poor and victims of catastrophes caused by war and climate change, etc. and, on the other hand, societies in rich countries where all kinds of luxury products are invented to make people feel comfortable in their increasingly isolated lives.

I hope readers forgive me if I briefly recount an advertisement clip which I recently saw. In this clip, a woman sits in front of a computer screen. Aside to the keyboard is a bowl with cookies. Instead of taking the cookies with her hand, she has a robot arm on the desk which picks up a cooky and puts it in her hand. This symbolises the absurd application of the most modern achievements in robot technologies for the purpose of making humans even more passive.

AI could become an instrument to further deepen human’s alienation not only from the products of their labour but also from the society as such. Concepts like home office, Metaverse, etc all point in the same direction.

These technological developments are also key for various projects of the ruling class aiming at the forced manipulation of nature. Examples for this are forms of bioengineering which shall satisfy the decadent desire of the rich for immortality. [46]

Another example is the appalling plan of Elon Musk to implant chip in a human brain. “With the help of a surgical robot, a piece of the skull is replaced with a Neuralink disk, and its wispy wires are strategically inserted into the brain, an early demonstration showed. The disk registers nerve activity, relaying the information via a common Bluetooth wireless signal to a device such as a smartphone, according to Musk.” Musk’s statement – “It could be under your hair and you wouldn’t know” – is not at all comforting but rather very disturbing! [47]

Currently, there seem to exist two trends within the ruling class concerning the question how to apply AI and with which purpose. One camp strives to replace living labour force with machines. The other camp rather wants to combine humans with machines in order to make them more productive. Needless to say, that both are threatening for the working class, in fact, for the future of all humanity.

In fact, all these are examples which demonstrate the grotesque threats which humanity is facing from the small elite of billionaires. These examples point to the tendencies of decaying capitalism to create a world of Techno-Totalitarism where relations to things replace human relationships, where people see beautiful picture in the virtual world instead of real experience in nature and where a small elite expands surveillance, control and manipulation of the popular masses via the latest technological “achievements”.

Charles Thorpe, a radical academic at the University of California, has published a remarkable book “Necroculture” which critically analysis these developments of capitalism in the present age. He warns against “contemporary capitalist technoscience” and notes: “The subsumption of life by capital is culturally expressed in fetishistic interest in artificial things—technology and consumer products—to the exclusion and detriment of the living world of nature and human relationships. Obsessed with commodities and technological applications, necroculture treats with indifference the ongoing degradation of the richness of human life and the diversity of the natural world. It combines apocalyptic resignation and apocalyptic longing. It is increasingly evident that the wasteful and exploitative consumer-capitalist way of life must come to an end.[48]

He relates these to the intrinsic feature of this social formation – the alienation of labour and the rule of dead capital over living labour. “Artificial life and a dead planet are twin expressions of a world built on the basis of alienated labor. The alienation of one’s own living activity produces an alienated relationship with the broader world of the living. The degradation of labor is implicated in the degradation of life. The imposition of capital’s framework of value devalues the particularities and qualitative potentiality of the individual human being. The broader living world of nature is also deprived of value, as that which cannot be rendered in cash terms no longer has value; hence, much of the Earth becomes a sink for pollution and other “externalities” of capitalist production. The standardization and disciplining of human productive activity is accompanied by the standardization and control of the reproductive processes of natural organisms. The living is reified, then, symbolically in terms of the way in which it is valued—quality being reduced to quantity—and practically, as both human activity and nature more broadly are degraded, standardized, and routinized, becoming increasingly thing-like.[49]

In other words, the decline of productive forces, while not excluding technical innovations, results inevitable in a decline of social life and inter-personal relationships as well as the degradation of Earth. The more productive forces become destructive forces, the more broken social relationships become between humans. AI – representing the domination of dead labour over living labour – could be a key element to deepen, i.e. worsen, this process.

 

9. Conclusions

 

We conclude our pamphlet by reemphasising that the AI under control of the capitalist class represents a massive danger for the oppressed classes. Such danger is not that AI calculates faster than humans or that it creates machines which are stronger (computer have done so already in the past). The dangers are rather:

1) that AI expands the power of the ruling class and its system of Chauvinist State Bonapartism;

2) that AI results in further de-socialisation of humans and dehumanization of society (“Entgesellschaftlichung der Menschen und Entmenschlichung der Gesellschaft”);

3) that AI replaces humans as decision-makers and make them losing control of society.

4) that AI is extraordinary energy-intensive and has massive negative consequences for environment.

Hence, it is crucial for socialists:

a) to support workers and popular opposition against AI;

b) to explain the link between AI and capitalism and that the main task is to fight against and to overthrow those who control AI – the imperialist monopolies and powers;

c) to transform spontaneous outrage into class-conscious struggle against the ruling class.

Humanity will be free of the dangers which AI represents only if it gets rid of capitalism and establishes a socialist society. Then, society will discuss and decide which technologies it will keep and which not, which technologies it wants to develop further and, if so, in which direction.

Ernest Mandel, a great Marxist thinker of the second half of the 20th centuries (irrespective of his political deficiencies), once noted very appropriate: “From the moment on where one drops the illusionary axiom that ‘the current technology is the only possible one’, one can formulate the following priorities: one has to create the socio-economic, socio-intellectual and socio-moral conditions to encourage all research and technological innovations which can restore the ecological equilibrium, against those which want to further worsen it irrespective of the consequences for private costs. Priority should be given to the development of a different technology which orients completely towards the harmonic development of the individuum and the conservation of the natural resources – and not the maximation of private profit. In other words: the criteria of investment must be the combination of long-term economic, social and natural costs; this means one has to orientate towards a socialist planned economy.[50]

Surely, one can not speculate in detail about future technologies after we have replaced the system of class oppression and exploitation with a free, socialist society. But it is clear to us that the direction must not be replacing humans as actors, must not be increasing passivity but rather increasing collective activity, exchange and decision-making. As we stated in the RCIT-Theses: “As a general principle, we can say that socialists support technology which makes human beings more sovereign, more part of the collective; at the same time, we oppose every technology which limit or even endanger the freedom and independence of human beings, and which make them more isolated. Hence, contrary to the illusions of the middle-class left, socialism is not capitalist consume but more and cheaper. No, socialism – in the Marxist understanding – is a completely different mode of production and consumption which allows humans to lead an active, social, sustainable and manifold life in a healthy relation to nature.”

Marx noted in one of his early works – the Economic and Philosophic Manuscripts – that authentic communism means the resolution of the conflict between humans and between humans and nature. “Communism as the positive transcendence of private property as human self-estrangement, and therefore as the real appropriation of the human essence by and for man; communism therefore as the complete return of man to himself as a social (i.e., human) being – a return accomplished consciously and embracing the entire wealth of previous development. This communism, as fully developed naturalism, equals humanism, and as fully developed humanism equals naturalism; it is the genuine resolution of the conflict between man and nature and between man and man – the true resolution of the strife between existence and essence, between objectification and self-confirmation, between freedom and necessity, between the individual and the species. Communism is the riddle of history solved, and it knows itself to be this solution.[51]

Indeed, only such a communism means real freedom and self-determination!

 



[1] RCIT: Artificial Intelligence: A Leviathan Monster Serving the Ruling Class. Theses on Artificial Intelligence and its application in the period of capitalist decay. A first approach from a Marxist viewpoint, 7 May 2023. https://www.thecommunists.net/theory/rcit-theses-on-artificial-intelligence/; Medina Avdagić: Why ChatGPT and similar technologies are more dangerous than you might think. How socialists should approach deep-learning A.I., https://www.thecommunists.net/theory/why-chatgpt-is-more-dangerous-than-you-think/

[2] On the programmatic tradition of the IMT see e.g. the pamphlet by Michael Pröbsting: The Poverty of Neo-Imperialist Economism. Imperialism and the national question - a critique of Ted Grant and his school (CWI, ISA, IMT), January 2023, https://www.thecommunists.net/theory/grantism-imperialism-and-national-question/

[3] This and the following quotes are from Daniel Morley: Artificial Intelligence: doomsday for humanity, or for capitalism? International Marxist Tendency, 05 May 2023, https://www.marxist.com/artificial-intelligence-doomsday-for-humanity-or-for-capitalism.htm

[4] We shall give two more quotes from the same article which also reflect the unlimited enthusiasm of the IMT about AI. “By feeding deep learning AI with such data, it would be more than capable of devising, alongside elected committees, a long term plan for the economy, which would maximise efficiency to finally meet the needs of humanity, so that no one need go hungry or homeless, or fear for their job. In this way, vast swathes of waste could be eliminated and the working week rapidly shortened. Not only would AI be enormously helpful in drawing up and adapting such a plan, it would have the benefit of helping the people involved in planning to see past whatever biases or limitations may exist in their thinking.

This is the potential of the latest in AI technology. We have at our fingertips the technology to bring harmony into production, to eliminate the wasteful excesses, greed, irrationality and shortsightedness of the capitalist system. We could use it to give all of humanity not only the things they need to live well, but the power to create artwork, or to redesign and improve their own home, workplace or neighbourhood. It will make the building of a socialist society free from all scarcity and class distinctions faster and more painless.

[5] For a more extensive discussion of the nature of productive forces see e.g. Michael Pröbsting: Die widersprüchliche Entwicklung der Produktivkräfte im Kapitalismus. Die Frage des Fortschritts im Kapitalismus vom Standpunkt der marxistischen Theorie aus betrachtet, in: Revolutionärer Marxismus Nr. 37 (2007), https://www.thecommunists.net/theory/archive-documents-from-the-lrci-and-lfi/#anker_26; an English-language summary of this essay is reproduced as an appendix (“What are productive forces?”) to the chapter “Imperialism, Globalization and the Decline of Capitalism” which was published in the book by Richard Brenner, Michael Pröbsting, Keith Spencer: The Credit Crunch - A Marxist Analysis, London 2008, https://www.thecommunists.net/theory/archive-documents-from-the-lrci-and-lfi/#anker_24. See also Michail Mtschedlow: Der Marxismus-Leninismus über die Wechselbeziehung von Natur und Gesellschaft, in: Marx-Engels-Jahrbuch 10, Dietz Verlag, Berlin 1987, pp. 9-30; Carl-Erich Vollgraf: Marx über die sukzessive Untergrabung des Stoffwechsels der Gesellschaft bei entfalteter kapitalistischer Massenproduktion, in: Beiträge zur Marx-Engels-Forschung. Neue Folge 2014/15. Hamburg 2016. S. 106-132. Concerning empirical studies of the development of productive forces with a focus on the working class see e.g. the extraordinary detailed historical studies of the late Jürgen Kuczynski in the 40 volumes of his Geschichte der Lage der Arbeiter unter dem Kapitalismus (Akademie-Verlag, Berlin 1961-72). Kuczynski was a famous German economy historian in the Stalinist tradition, who wrote numerous books about the history of capitalism and the working class. He was a kind of German version of Eric Hobsbawn.

[6] Karl Marx: The Poverty of Philosophy. Answer to the ‘Philosophy of Poverty’ by M. Proudhon; in: MECW Vol. 6, p. 211. Likewise, Marx called humans the “main productive force“ in the Grundrisse, his groundwork to “Capital”. (Karl Marx: Grundrisse. Foundations of the Critique of Political Economy (Rough Draft), Translated with a Foreword by Martin Nicolaus, Penguin Books, London 1993, p. 422)

[7] Karl Marx: Capital. A Critique of Political Economy Vol. I; in: MECW Vol. 35, pp. 507-508

[8] Leo Trotzki: Nation und Wirtschaft (1915), in: Leo Trotzki: Europa im Krieg, Arbeiterpresse Verlag, Essen 1998, p. 232 (our translation)

[9] Mankind’s productive forces stagnate. Already new inventions and improvements fail to raise the level of material wealth.“ (Leon Trotsky: The Death Agony of Capitalism and the Tasks of the Fourth International: The Mobilization of the Masses around Transitional Demands to Prepare the Conquest of Power (The Transitional Program); in: Documents of the Fourth International. The Formative Years (1933-40), New York 1973, p. 180)

[10] Nikolai Bukharin: The Economics of the Transition Period (1920), in: Nikolai Bukharin: The Politics and Economics of the Transition Period, Edited by Kenneth J Tarbuck, Routledge, Abingdon 2003, p. 95

[11] For an excellent presentation of Marx’s theory of commodity fetishism see e.g. the book Essays on Marx's Theory of Value by the great Russian Marxist scholar Isaak IIich Rubin (written in 1928 and published in English language by Black Rose Books, New York 1973; see particularly chapter 1, pp. 5-60). I. I. Rubin was one of many Marxists who were murdered by Stalin in the late 1930s during the period of the Moscow show trials. See also the interesting essay by Fredy Perlman: Essay on Commodity Fetishism, in: The Machine and its Discontents - A Fredy Perlman Anthology, in: Theory and Practice and Active Distribution, 2018, pp. 102-139

[12] Karl Marx: Capital, Vol. I, in: MECW Vol. 35, p. 83

[13] Karl Marx: Grundrisse. Foundations of the Critique of Political Economy, p. 687

[14] Abram Deborin: Materialistische Dialektik und Erkenntnis (1925); in: Abram Deborin: Dialektik und Erkenntnis (1929); quoted in: Predrag Vranicki: Geschichte des Marxismus, Vol. 2, p. 582 (our translation)

[15] György Lukács: History and Class Consciousness. Studies in Marxist Dialectics, Translated by Rodney Livingstone, The MIT Press, Cambridge 1972, pp. 6-7

[16] The RCIT has published more than 100 pamphlets, essays, articles and statements plus a book on the COVID Counterrevolution which are all compiled at a special sub-page on our website: https://www.thecommunists.net/worldwide/global/collection-of-articles-on-the-2019-corona-virus/. In particular we refer readers to two RCIT Manifestos: COVID-19: A Cover for a Major Global Counterrevolutionary Offensive. We are at a turning point in the world situation as the ruling classes provoke a war-like atmosphere in order to legitimize the build-up of chauvinist state-bonapartist regimes, 21 March 2020, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/covid-19-a-cover-for-a-major-global-counterrevolutionary-offensive/; “Green Pass” & Compulsory Vaccinations: A New Stage in the COVID Counterrevolution. Down with the chauvinist-bonapartist police & surveillance state – defend democratic rights! No to health policy in the service of the capitalist monopolies – expand the public health sector under workers and popular control! 29 July 2021, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/green-pass-compulsory-vaccinations-a-new-stage-in-the-covid-counterrevolution/; In addition, we draw attention to our book by Michael Pröbsting: The COVID-19 Global Counterrevolution: What It Is and How to Fight It. A Marxist analysis and strategy for the revolutionary struggle, RCIT Books, April 2020, https://www.thecommunists.net/theory/the-covid-19-global-counterrevolution/.

We have critically dealt with the Lockdown Left in a number of documents; see e.g. the pamphlet by Michael Pröbsting: COVID-19: The Current and Historical Roots of Bourgeois Lockdown “Socialism”. Police State and Universal Basic Income are key elements of the new version of reformist “War Socialism” of 1914, 19 December 2020, https://www.thecommunists.net/theory/covid-19-the-current-and-historical-roots-of-bourgeois-lockdown-socialism/

[17] J. V. Stalin: Dialectical and Historical Materialism (1938), Foreign Languages Publishing House, Moscow 1949, pp. 23-24

[18] F. V. Konstantinov (Ed.): The Fundamentals of the Marxist-Leninist Philosophy, Progress Publishers, Moscow 1982, pp. 225-226. See also the entry on “productive forces” in the standard work on Marxist philosophy of Eastern German Stalinism (Georg Klaus and Manfred Buhr: Marxistisch-Leninistisches Wörterbuch der Philosophie, Vol.3, Rowohlt Taschenbuch Verlag, Hamburg 1972, p. 978)

[19] See on this e.g. G. A. Cohen: Karl Marx's Theory of History. A Defence, Princeton University Press, Princeton 2001, pp. 134-171; for a critical discussion see e.g. Wal Suchting: “Productive Forces” and “Relations of Production” in Marx, in: Analyse & Kritik Vol. 4, No. 2 (1982), pp. 159-181

[20] Aaron Bastani: Fully Automated Luxury Communism. A Manifesto, Verso, London 2019, p. 212

[21] Nick Srnicek and Alex Williams: Inventing the Future: Postcapitalism and a World Without Work, Verso, London 2016; see also Florian Butollo and Sabine Nuss (Eds.): Marx and the Robots. Networked Production, AI and Human Labour, Pluto Press, London 2022

[22] Kohei Saito: Marx in the Anthropocene. Towards the Idea of Degrowth Communism, University Printing House, Cambridge 2022, p. 154. In this context, we should point out that while we recognize Saito’s contribution for a better understanding of Marx’s work, we do not share his political conclusions which in our view adapt to the vulgar reformist conception of “Popular Frontism”. Neither do we necessarily concur with all his interpretations of Marx’s development of his critique of capitalism (or of Engels’ role in it). In addition to the above-mentioned work, Saito has also published another interesting book on this issue: Karl Marx’s Ecosocialism. Capitalism, Nature, and the Unfinished Critique of Political Economy, Monthly Review Press, New York 2017.

[23] Fred Magdoff and John Bellamy Foster: What Every Environmentalist Needs to Know about Capitalism: A Citizen’s Guide to Capitalism and the Environment, Monthly Review Press, New York 2011, pp. 33-34

[24] Karl Marx: Contribution to the Critique of Political Economy, Preface (1859), in: MECW Vol. 29, p. 263

[25] Karl Marx: Grundrisse. Foundations of the Critique of Political Economy, p. 422

[26] Karl Marx: Capital, Vol. I, in: MECW Vol. 35, pp. 506-507

[27] Friedrich Engels: Letter to Joseph Bloch (1890); in: MECW 49, pp. 34-35

[28] Karl Marx and Friedrich Engels: The German Ideology, in: MECW Vol. 5, p. 73

[29] Karl Marx and Friedrich Engels: The German Ideology, in: MECW Vol. 5, p. 439. See also: „Finally, from the conception of history set forth by us we obtain these further conclusions: 1) In the development of productive forces there comes a stage when productive forces and means of intercourse are brought into being which, under the existing relations, only cause mischief, and are no longer productive but destructive forces (machinery and money); and connected with this a class is called forth which has to bear all the burdens of society without enjoying its advantages, which is ousted from society and forced into the sharpest contradiction to all other classes.“ (The German Ideology, p. 52) One has to note at this point that Marx and Engels at that time viewed the historical potential of capitalism as too early exhausted as Trotsky pointed out in his essay “Ninety Years of the Communist Manifesto”. However, this does no harm to the analytical logic of Marx’s and Engels argument.

[30] Statement on AI Risk. AI experts and public figures express their concern about AI risk. https://www.safe.ai/statement-on-ai-risk; see also Kevin Roose: A.I. Poses ‘Risk of Extinction,’ Industry Leaders Warn, New York Times, May 30, 2023, https://www.nytimes.com/2023/05/30/technology/ai-threat-warning.html; Agence France-Presse: AI poses ‘extinction’ risk comparable to nuclear war, pandemics, say experts, 30 May, 2023, https://www.scmp.com/news/world/article/3222359/ai-poses-extinction-risk-comparable-nuclear-war-pandemics-say-experts?module=more_top_stories_int&pgtype=homepage

[31] Karl Marx: Grundrisse der Kritik der Politischen Ökonomie (Outlines of the Critique of Political Economy, 1857-58), MECW 29, p. 134

[32] Karl Marx: Capital. A Critique of Political Economy, Volume I, in: MECW Vol. 35, pp. 750-751. For reasons unknown to me, the English translation of Capital has given the chapters different number than the German-language original. Hence chapter 24 in the German-language original version of Capital is chapter XXXII in the English-language translation. As I have pointed out elsewhere this is neither the only nor the worst example of problems in the English translations of the works of Marx, Engels and Lenin.

[33] The RCIT has analysed the crisis of the capitalist world economy in much detail. The latest documents are compiled on a special sub-page on our website: https://www.thecommunists.net/worldwide/global/collection-of-articles-on-great-depression/. For a discussion of the long-term decline of capitalism see the book by Michael Pröbsting: Anti-Imperialism in the Age of Great Power Rivalry. The Factors behind the Accelerating Rivalry between the U.S., China, Russia, EU and Japan. A Critique of the Left’s Analysis and an Outline of the Marxist Perspective, RCIT Books, Vienna 2019, Chapter I, https://www.thecommunists.net/theory/anti-imperialism-in-the-age-of-great-power-rivalry/; by the same author: The Catastrophic Failure of the Theory of “Catastrophism”. On the Marxist Theory of Capitalist Breakdown and its Misinterpretation by the Partido Obrero (Argentina) and its “Coordinating Committee for the Refoundation of the Fourth International”, RCIT Pamphlet, May 2018, https://www.thecommunists.net/theory/the-catastrophic-failure-of-the-theory-of-catastrophism/; World Perspectives 2018: A World Pregnant with Wars and Popular Uprisings. Theses on the World Situation, the Perspectives for Class Struggle and the Tasks of Revolutionaries, RCIT Books, Vienna 2018, https://www.thecommunists.net/theory/world-perspectives-2018/; The Great Robbery of the South. Continuity and Changes in the Super-Exploitation of the Semi-Colonial World by Monopoly Capital. Consequences for the Marxist Theory of Imperialism, RCIT Books, Vienna 2013, https://www.thecommunists.net/theory/great-robbery-of-the-south/; World economy – heading to a new upswing? (2009), in: Fifth International, Volume 3, No. 3, Autumn 2009, https://www.thecommunists.net/theory/world-economy-crisis-2009/; Imperialism, Globalization and the Decline of Capitalism (2008), in: Richard Brenner, Michael Pröbsting, Keith Spencer: The Credit Crunch - A Marxist Analysis, London 2008, https://www.thecommunists.net/theory/imperialism-and-globalization/; RCIT: Advancing Counterrevolution and Acceleration of Class Contradictions Mark the Opening of a New Political Phase. Theses on the World Situation, the Perspectives for Class Struggle and the Tasks of Revolutionaries (January 2016), Chapter II and III, in: Revolutionary Communism No. 46, http://www.thecommunists.net/theory/world-perspectives-2016/.

[34] UNCTAD: Trade and Development Report 2016, New York and Geneva, 2016, p. 32

[35] Wikipedia: Global Internet Usage, https://en.wikipedia.org/wiki/Global_Internet_usage

[36] Ayhan Kose and Franziska Ohnsorge (Eds): A Decade since the Global Recession. Lessons and Challenges for Emerging and Developing Economies, World Bank 2019, p. 64

[37] UNCTAD: Trade and Development Report 2016, New York and Geneva, 2016, p. 32

[38] Ayhan Kose and Franziska Ohnsorge (Eds): A Decade since the Global Recession. Lessons and Challenges for Emerging and Developing Economies, World Bank 2019, p. 64

[39] OECD Compendium of Productivity Indicators 2016, OECD Publishing, Paris 2016, p. 17 and OECD Compendium of Productivity Indicators 2019, OECD Publishing, Paris 2019, p. 18; we have used the figures from the attached Exel files. The figures for the years 2014-2018 are from the OECD Compendium edition 2019; the others from the OECD Compendium edition 2016.

[40] Michael Roberts: Has globalisation ended? (2022), https://thenextrecession.wordpress.com/2022/04/27/has-globalisation-ended/

[41] For a general discussion of the historic period which opened up in 2008 see e.g. chapter 14 in the above-mentioned book by Michael Pröbsting: The Great Robbery of the South

[42] Karl Marx: Grundrisse. Foundations of the Critique of Political Economy, pp. 99-100

[43] On Marx’s elaboration of his theory of alienation see e.g. Ernest Mandel: The Formation of the Economic Thought of Karl Marx, Monthly Review Press, New York 1971, pp. 154-186; see also Peter Bollhagen: Gesetzmässigkeit und Gesellschaft. Zur Theorie gesellschaftlicher Gesetze, Verlag der Wissenschaften, Berlin 1967, pp. 145-175

[44] Karl Marx: Results of the Immediate Process of Production, in: Capital. A Critique of Political Economy, Volume One, introduced by Ernest Mandel, Penguin Books, London 1993, p. 990

[45] Karl Marx and Friedrich Engels: The German Ideology, in: MECW Vol. 5, pp. 19-20

[46] For a discussion of ideological features of the decadent ruling elite and their desire for immortality see e.g. the essay by Almedina Gunić and Michael Pröbsting: On Some Ideological Features of the COVID Counterrevolution. Comments on an interesting interview with a German liberal historian, 14 November 2021, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/on-some-ideological-features-of-the-covid-counterrevolution/

[47] Al Jazeera: Elon Musk’s Neuralink brain implant firm cleared for human trials, 26 May 2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/5/26/elon-musks-neuralink-brain-implant-firm-cleared-for-human-trials

[48] Charles Thorpe: Necroculture, Palgrave Macmillan, New York 2016, p. 3

[49] Ibid, p. 80. He also notes: “The reification of the living and the animation of the non-living tend toward the environmental degradation of Earth so that life is no longer self-sustaining. For equilibrium, sustenance, and the promise of a future, the technovisionaries encourage us to look instead to the powers of capital, expressed in technological miracles of geoengineering, life in outer space, or uploadable intelligence. The renewal of capital as self-replicating, productive, self-valorizing value takes over from the renewal of life. Or, rather, the renewal of capital becomes the precondition for the renewal of life.” (pp. 81-82)

[50] Ernest Mandel: Marx, Engels und die Ökologie, in: Ernest Mandel: Karl Marx – Die Aktualität seines Werkes, Frankfurt a. M.: isp-Verlag, 1984, p. 181 (our translation)

[51] Karl Marx: Economic and Philosophic Manuscripts (1844), in: MECW Vol. 3, pp. 296-297

 

 

Maybe you are also interested in...


Inteligência artificial e o entendimento marxista sobre as forças produtivas

Sobre o desenvolvimento contraditório das forças produtivas no período de decadência capitalista e sua relação dialética com as relações de produção

 

Um panfleto (com 4 figuras e 3 tabelas) por Michael Pröbsting, Corrente Comunista Revolucionária Internacional (CCRI/RCIT), 2 de junho de 2023, www.thecommunists.net

 

Download
AI, Marxism & Productive Forces_PORT.pdf
Adobe Acrobat Document 739.1 KB

Introdução

 

 

 

Todo período histórico tem suas grandes questões. Essas são questões que desempenham um papel crucial no pensamento e nos debates públicos por um longo período de tempo e que se tornam eixos do desenvolvimento sociopolítico e da política mundial. Entre essas grandes questões da era atual estão questões como o caráter de classe das potências emergentes do Oriente (China e Rússia), a rivalidade entre as grandes potências e as guerras entre elas e as nações menores etc. A abordagem da classe dominante às pandemias (como a COVID) pode ser outra.

 

A essas perguntas, podemos acrescentar, a partir de agora, a natureza da Inteligência Artificial (IA) e suas consequências para a humanidade. Não há dúvida de que essa questão será uma das mais importantes nos próximos anos, talvez décadas.

 

A CCRI/RCIT já publicou um conjunto programático de teses, bem como um artigo sobre IA, no qual apresentamos nossa primeira abordagem a essa questão. [1] Para resumir nossa posição em poucas frases, consideramos a IA não apenas e não principalmente como um progresso das forças produtivas, mas como um desenvolvimento de forças destrutivas. Essa tecnologia representa um enorme perigo para a classe trabalhadora e as massas populares, pois é um instrumento poderoso nas mãos da classe dominante. Ela aumentará enormemente os riscos de corrida armamentista e de guerra, ainda mais porque pode facilmente sair do controle. Também ampliará as ferramentas de vigilância da população pela máquina estatal capitalista. Da mesma forma, ela será usada pelos capitalistas para substituir trabalhadores por máquinas. É por isso que caracterizamos a IA como um monstro Leviatã da classe dominante.

 

Além disso, apontamos o problema fundamental da IA, que tem o objetivo de substituir os humanos na tomada de decisões. Além disso, a IA representa um perigo abrangente para a humanidade, pois avança enormemente as tendências - inerentes ao capitalismo, especialmente em sua época de decadência - em direção ao isolamento dos seres humanos e à desumanização das relações sociais. As pessoas estão cada vez mais orientadas para a "realidade" virtual - em vez de social - e, dessa forma, substituem outros seres humanos em sua interação com as máquinas.

 

É por isso que A CCRI/RCIT não considera a IA como um meio de progresso, mas sim como um instrumento perigoso da classe dominante. Os socialistas devem adotar uma abordagem em relação à IA que resumimos na fórmula "opor-se e obstruir". Isso significa que os ativistas progressistas devem lutar contra a introdução da IA e combinar essa oposição com uma perspectiva de derrubada revolucionária do capitalismo e a criação de uma sociedade socialista global sem exploração e opressão.

 

Neste panfleto, discutiremos um aspecto importante da questão da IA do ponto de vista da teoria marxista: a IA representa outro progresso da força produtiva que não deve ser condenado de forma categórica e que também poderia desempenhar um papel útil na construção de uma sociedade socialista? Para esclarecer essa questão, é necessário elaborar com mais detalhes a compreensão marxista das forças produtivas e como isso é relevante para nossa abordagem da IA.


 

1. Um exemplo de defesa pseudo-marxista a favor da IA

 

 

 

Como a IA e sua aplicação estão se tornando uma questão fundamental do debate público, dois campos estão surgindo. A facção maior é liderada pelos monopólios capitalistas e sua mídia afiliada às empresas e elogia mais ou menos sem críticas as possíveis vantagens dessa nova tecnologia. Esse campo domina o discurso tanto nos países ocidentais quanto na China. Muitos intelectuais liberais e progressistas (mais frequentemente aspirantes a intelectuais) estão se juntando ao entusiasmo das corporações capitalistas em relação à IA.

 

A outra facção, menor, é altamente crítica em relação à IA e seu potencial e se preocupa com seus enormes perigos para a humanidade. Esse campo não tem o apoio dos estados capitalistas e dos monopólios e consiste principalmente por parte de críticas de forças democráticas (pequeno-burguesas). Isso inclui vários especialistas em IA e ciências relacionadas que estão chocados com os riscos de uma aplicação ampla dessa tecnologia. Semelhante a esse sentimento, vários capitalistas proeminentes, como Elon Musk, também levantaram preocupações. Entretanto, Musk e seus amigos aceleram o desenvolvimento e a produção de IA. Eles utilizam as advertências sobre seus perigos apenas como uma estratégia de mercado para chamar a atenção para seus próprios investimentos.

 

Várias organizações de esquerda têm sido cautelosas ao se posicionar sobre a IA até agora. Outras, no entanto, têm sido mais ousadas e expressam entusiasmo irrestrito em relação à IA, pois veem a IA sem crítica, como sendo um "progresso no desenvolvimento das forças produtivas".

 

Um exemplo desses defensores pseudo-marxistas da IA é a TMI de Alan Woods - uma organização autoproclamada trotskista conhecida por sua adaptação oportunista ao reformismo (por exemplo, tem um trabalho de décadas em partidos social-democratas e populistas; tem teoria da transformação pacífica e parlamentar para o socialismo; apoio ao chauvinismo da Grande Rússia e ao stalinista pró-guerra KPRF na Rússia, etc.). [2] Em um artigo publicado recentemente, essa organização expressa seu entusiasmo com "o incrível potencial que a IA oferece à humanidade". A TMI afirma que a IA – a qual ela elogia "como a ferramenta mais maravilhosa e geral de desenvolvimento humano já concebida" - seria uma "tecnologia revolucionária cujo potencial real é harmonizar e racionalizar a produção e aumentar os poderes criativos da humanidade". [3]

 

De acordo com a TMI, o único problema é que o capitalismo impede que a IA ajude a humanidade com seu potencial progressivo. "Marx explicou que um determinado sistema social fornece uma estrutura para o desenvolvimento das forças produtivas. Mas, em um determinado estágio, as forças produtivas superam as relações de produção nas quais devem operar e, portanto, essas relações de produção se tornam um obstáculo ao desenvolvimento futuro. (...) A IA e outras tecnologias digitais, como a Internet, representam meios de produção avançados demais para que o capitalismo possa utilizá-los adequadamente. Isso se deve ao fato de o capitalismo ser uma produção para o lucro privado. (...). Tecnologias como a Internet e a IA colocam um ponto de interrogação sobre esse processo, porque empregam a automação em um grau tão elevado."

 

Entretanto, quando o capitalismo for substituído por um sistema socialista, a humanidade poderá se beneficiar do potencial progressivo da IA. "Em uma sociedade socialista, isso não seria necessariamente uma coisa ruim. O artista, por exemplo, não teria medo dos poderes da IA para produzir "obras de arte" a qualquer momento, já que a arte não seria produzida com fins lucrativos ou como meio de vida. A arte perderia seu vínculo fetichista com a propriedade privada e seria produzida para seu próprio bem, ou melhor, para o bem da sociedade. Seria uma expressão genuína das ideias e dos talentos das pessoas e uma maneira de elas se comunicarem. Dessa forma, os trabalhos genéricos de IA não seriam uma ameaça, mas sim ferramentas auxiliares para o artista." [4]

 

Essas citações devem ser suficientes para mostrar a defesa ingênua da IA pelo TMI, que não reconhece seus perigos gigantescos como instrumentos da classe dominante, bem como seu potencial para substituir os humanos na tomada de decisões e aumentar seu isolamento social.

 

Por trás dessa abordagem está uma metodologia que tem suas raízes na distorção estalinista e social-democrata do marxismo, que sempre teve uma visão acrítica de todas as formas de forças produtivas. Ou, em outras palavras, esse revisionismo baseia-se na adaptação ideológica ao que Marx chamou de fetichismo da mercadoria, respectivamente uma forma dele - o fetichismo da tecnologia.

 

Nos próximos capítulos, elaboraremos mais detalhadamente a abordagem marxista e suas diferenças fundamentais em relação ao entusiasmo acrítico pela IA, conforme demonstrado por vários revisionistas.

 

 


 

2. O que são forças produtivas?

 

 

 

Um dos pilares do entusiasmo com a IA dos ideólogos burgueses e pseudo-marxistas é sua compreensão unilateral e, em última análise, equivocada da natureza das forças produtivas. Fascinados pelo progresso técnico, eles geralmente equiparam as forças produtivas à produção de mercadorias ou ao acúmulo de meios de produção.

 

Na teoria marxista, entretanto, as forças produtivas incluem as forças de trabalho, bem como os materiais que elas aplicam no processo de produção. Portanto, as forças produtivas são tanto os meios de produção (como máquinas), etc., bens e matérias-primas (incluindo a natureza), quanto os trabalhadores que operam os meios de produção e entram na divisão social do trabalho.

 

É evidente que os meios de produção e o trabalhador são mutuamente dependentes e, do ponto de vista capitalista, o objetivo de aplicar o trabalhador aos meios de produção é produzir mercadorias que contenham mais-valia. As forças produtivas não são, portanto, simplesmente um conjunto de objetos materiais, mas incluem também e acima de tudo as pessoas, suas condições de vida e a natureza, que é o objeto do trabalho. [5]

 

Essa compreensão abrangente das forças produtivas, que não as reduz à tecnologia e aos meios de produção, mas mantém o foco na base social e natural dessa tecnologia, ou seja, nos seres humanos e na natureza, retoma o legado teórico dos clássicos marxistas. O próprio Marx enfatizou várias vezes que a classe trabalhadora é a "maior força produtiva".

 

"Uma classe oprimida é a condição vital para toda sociedade fundada no antagonismo de classes. A emancipação da classe oprimida, portanto, implica necessariamente a criação de uma nova sociedade. Para que a classe oprimida possa se emancipar, é necessário que os poderes produtivos já adquiridos e as relações sociais existentes não sejam mais capazes de existir lado a lado. De todos os instrumentos de produção, o maior poder produtivo é a própria classe revolucionária. A organização dos elementos revolucionários como uma classe supõe a existência de todas as forças produtivas que poderiam ser geradas no seio da antiga sociedade." [6]

 

Em O Capital, Volume I, Marx também enfatizou o significado intrínseco dos seres humanos e da natureza como base da produção capitalista. "A produção capitalista, portanto, desenvolve a tecnologia e a combinação de vários processos em um todo social, apenas por meio do esgotamento das fontes originais de toda a riqueza - o solo e o trabalhador." [7]

 

Com o mesmo teor, Trotsky chamou o proletariado de "a força produtiva mais importante da sociedade moderna". [8] E no famoso "Programa de Transição", publicado em 1938, ele falou sobre a "estagnação das forças produtivas". Ele fez isso tendo plena consciência do fato de que um enorme progresso tecnológico havia ocorrido nas décadas de 1920 e 1930 (de aviões e carros ao rádio). No entanto, ele afirmou que esse progresso não se traduzia em progresso social para a grande maioria da humanidade - e essa era a questão decisiva para ele, pois tinha uma abordagem centrada no ser humano - e não na tecnologia - para a questão das forças produtivas. [9]

 

Nikolai Bukharin, um dos principais teóricos do Partido Bolchevique, também compartilhava essa abordagem sobre o caráter das forças produtivas. Em um de seus livros mais importantes, publicado nos primeiros anos após a Revolução de Outubro de 1917, ele escreveu: "A força de trabalho agregada da sociedade - uma sociedade capitalista pura, o proletariado - é um dos dois componentes do conceito de forças produtivas (pois as forças produtivas são meramente a soma total dos meios de produção disponíveis e da força de trabalho); e a força de trabalho, como os economistas antigos enfatizavam repetidamente, é a força produtiva mais importante." [10]

 

 

 

3. Fetichismo da mercadoria e fetichismo da tecnologia

 

 

 

A abordagem acrítica dos ideólogos burgueses e pseudo-marxistas à IA não é um acidente ou simplesmente um "conceito errado". Ela se baseia em sua incapacidade de enxergar através da névoa que Marx chamou de "fetichismo da mercadoria" - um dos principais fundamentos ideológicos do capitalismo.

 

Basicamente, Marx entendeu por fetichismo da mercadoria que as relações sociais entre os seres humanos aparecem como relações entre coisas. Assim, o valor de uma mercadoria (incluindo ouro ou dinheiro) supostamente reside na natureza dessas coisas em si, enquanto, na realidade, ele reflete o trabalho social objetivado nessas mercadorias sob as condições das relações capitalistas de produção. Disso decorrem várias formas de fetichismo da mercadoria, como o fetichismo do dinheiro, o fetichismo do capital etc. [11]

 

"Mas é diferente com as mercadorias. Lá, a existência das coisas como mercadorias e a relação de valor entre os produtos do trabalho, que as caracteriza como mercadorias, não têm absolutamente nenhuma conexão com suas propriedades físicas e com as relações materiais delas decorrentes. Trata-se de uma relação social definida entre os homens, que assume, aos olhos deles, a forma fantástica de uma relação entre coisas. Portanto, para encontrar uma analogia, precisamos recorrer às regiões pouco desenvolvidas do mundo religioso. Nesse mundo, as produções do cérebro humano aparecem como seres independentes, dotados de vida e entrando em relação uns com os outros e com a raça humana. O mesmo acontece no mundo das mercadorias com os produtos das mãos dos homens. Chamo isso de fetichismo que se liga aos produtos do trabalho, assim que são produzidos como mercadorias, e que é, portanto, inseparável da produção de mercadorias. Esse fetichismo das mercadorias tem sua origem, como a análise anterior já demonstrou, no caráter social peculiar do trabalho que as produz." [12]

 

Um capitalista parece ser rico porque "trabalha" como CEO de uma corporação, porque possui ações no mercado de ações, porque recebe um aluguel de ativos financeiros ou imobiliários, etc. Mas, na realidade, essa riqueza não é criada por esse "trabalho" gerencial, nem por casas ou por dinheiro. Em vez disso, ela se baseia em sua posição no processo capitalista de produção e reprodução, que permite a apropriação de uma parte da mais-valia produzida pelos trabalhadores na produção social. Os capitalistas não são ricos por causa de seu "trabalho", mas por causa de seu poder de se apropriar de uma parte do valor produzido pelos trabalhadores.

 

Esse fetichismo da mercadoria baseia-se na forma alienada de trabalho no capitalismo, ou seja, na separação dos trabalhadores de seus produtos do trabalho e a consequente reificação de todas as relações humanas. Parece que o trabalhador é pago por seu trabalho, mas, na realidade, ele é pago apenas para reproduzir sua força de trabalho. A diferença entre esse salário e o valor de troca da mercadoria produzida pelo trabalhador é a mais-valia, que é apropriada pelos capitalistas. Essa relação "invisível" entre trabalhadores e capitalistas ou entre trabalhadores e mercadorias é a base para a forma mistificada de todos os tipos de fenômenos na sociedade capitalista.

 

É porque as mercadorias parecem ter seu próprio valor (independente do trabalho social) que as pessoas acreditam que as máquinas criam valor - quando, na verdade, é o trabalho humano. Essa é, a propósito, a base da ilusão burguesa de que uma economia poderia ser administrada com base em IA e robôs.

 

É pelo fato de as mercadorias parecerem ter seu próprio valor (independente do trabalho social) que os ideólogos burgueses elogiam os desenvolvimentos tecnológicos, independentemente de eles resultarem em progresso humano ou em expansão da opressão das massas populares e aumento da destruição do meio ambiente.

 

É pelo fato de as mercadorias parecerem ter seu próprio valor (independente do trabalho social) que os capitalistas podem vender todo tipo de coisas inúteis como absolutamente necessárias para as pessoas.

 

De passagem, observaremos que outra forma de fetichismo no capitalismo é o fetichismo do Estado, em que o Estado capitalista parece representar o povo quando, na realidade, é um instrumento da classe dominante.

 

Embora todas essas sejam formas diferentes de fetichismo, elas têm uma base comum: a mistificação das relações sociais de exploração e opressão, atribuindo atributos a mercadorias, tecnologia, estado etc. que supostamente estão contidos em sua forma física e material.

 

Como Marx escreveu nos Grundrisse: "O materialismo grosseiro dos economistas que consideram como propriedades naturais das coisas o que são relações sociais de produção entre as pessoas e as qualidades que as coisas obtêm por estarem submetidas a essas relações é, ao mesmo tempo, um idealismo igualmente grosseiro, até mesmo um fetichismo, uma vez que imputa relações sociais às coisas como características inerentes, sendo assim, mistificando-as." [13]

 

Essa mistificação também se aplica à ciência, conforme é ensinada nas universidades burguesas e aplicada pelas corporações capitalistas. Aqui temos uma forma de fetichismo que vê as ciências como "neutras" e "objetivas" e que ignora os fatos cruciais de que os cientistas estão sob pressão material para fornecer os resultados que seus chefes desejam e que lhes permitiriam fazer carreira; da mesma forma, eles ignoram o fato de que a maioria dos cientistas não tem a capacidade de pensar dialeticamente, mas aborda os problemas científicos a partir de uma perspectiva mecanicista.

 

Abram Deborin, o principal filósofo marxista da URSS na década de 1920, antes da repressão estalinista, afirmou certa vez que, sem o método da dialética materialista, a ciência está condenada a assumir um caráter empirista-burguês. Por isso, ele escreveu: "A dialética materialista como método abrangente deve infundir todas as ciências concretas e empíricas, pois ela é, por assim dizer, a ciência da álgebra que insere a relação interna com a substância concreta." [14]

 

O filósofo marxista húngaro György Lukács já havia chamado a atenção para esse problema em sua principal obra "História e Consciência de Classe". "Mas essa tendência no capitalismo vai ainda mais longe. O caráter fetichista das formas econômicas, a reificação de todas as relações humanas, a constante expansão e extensão da divisão do trabalho que submete o processo de produção a uma análise abstrata e racional, sem levar em conta as potencialidades e habilidades humanas dos produtores imediatos, tudo isso transforma os fenômenos da sociedade e, com eles, a maneira como são percebidos. Dessa forma, surgem os fatos "isolados", os complexos "isolados" de fatos, as disciplinas separadas e especializadas (economia, direito etc.), cujo próprio surgimento parece ter contribuído muito para preparar o caminho para esses métodos científicos. Assim, parece extraordinariamente "científico" pensar nas tendências implícitas nos próprios fatos e promover essa atividade ao status de ciência. (...) "O caráter histórico dos 'fatos' que a ciência parece ter captado com tanta 'pureza' se faz sentir de maneira ainda mais devastadora. Como produtos da evolução histórica, eles estão envolvidos em mudanças contínuas. Mas, além disso, eles também são precisamente, em sua estrutura objetiva, os produtos de uma época histórica definida, a saber, o capitalismo. Assim, quando a 'ciência' sustenta que a maneira pela qual os dados se apresentam imediatamente é um fundamento adequado para a conceituação científica e que a forma real desses dados é o ponto de partida apropriado para a formação de conceitos científicos, ela assume sua posição simples e dogmaticamente com base na sociedade capitalista, aceitando acriticamente a natureza do objeto tal como é dado e as leis dessa sociedade como o fundamento inalterável da 'ciência'." [15]

 

É essa adaptação a todas as formas de fetichismo que torna a esquerda oportunista acrítica e insuspeita em relação aos governos progressistas burgueses no topo dos Estados capitalistas, em relação ao Estado capitalista que impõe uma política de confinamento e passes verdes como um instrumento de política de saúde (e também em relação aos cientistas pagos pelo Estado capitalista ou pelas corporações que aprovam essas medidas), ... ou em relação a novas tecnologias como a IA.

 

Chamamos essa ideologia de "social-bonapartismo", pois ela combina a retórica "socialista" com a falta de oposição ou até mesmo com o apoio total a um Estado capitalista forte (muitas vezes com poderes extraordinários) ou à aplicação de tecnologias que fortalecem enormemente os monopólios e o aparato estatal. [16]

 

Portanto, vemos que a abordagem entusiástica da IMT em relação à IA, citada no início deste ensaio, não surgiu do nada. Ela se baseia na falta de desconfiança em relação ao estado capitalista e aos monopólios incorporados na ideologia do social-bonapartismo.

 

 

 

4. A relação entre as forças produtivas e as relações de produção

 

 

 

Como observamos em nossas teses sobre IA mencionadas acima, "muitas pessoas (inclusive autoproclamados marxistas) discutem as vantagens e desvantagens da IA principalmente do ponto de vista técnico e a tratam como uma espécie de tecnologia neutra". Essa abordagem é o resultado do fato de que muitos socialistas têm uma compreensão teórica equivocada da relação entre as forças produtivas e as relações de produção.

 

Basicamente, esses "marxistas" revisionistas consideram que as forças produtivas têm um caráter neutro e objetivamente revolucionário. À medida que as forças produtivas se expandem cada vez mais, elas entram em conflito com as relações de produção, pois estas se tornam um grilhão conservador. Portanto, eles veem a contradição entre as forças produtivas e as relações de produção como uma contradição entre um fator revolucionário (forças produtivas) e um fator conservador (relações de produção). Embora os defensores dessa abordagem admitam prontamente que as relações de produção também influenciam o desenvolvimento das forças produtivas, eles limitam esse impacto apenas à possibilidade de desacelerar ou até mesmo de interromper temporariamente a expansão das forças produtivas.

 

Um exemplo dessa abordagem unilateral e mecanicista é o conhecido ensaio de Stalin "Dialectical and Historical Materialism" (Materialismo Histórico e Dialético), publicado em 1938. "Outra característica da produção é que suas mudanças e seu desenvolvimento sempre começam com as mudanças e o desenvolvimento das forças produtivas e, em primeiro lugar, com as mudanças e o desenvolvimento dos instrumentos de produção. As forças produtivas são, portanto, o elemento mais móvel e revolucionário da produção. Primeiro, as forças produtivas da sociedade mudam e se desenvolvem, e então, dependendo dessas mudanças e em conformidade com elas, as relações de produção dos homens, suas relações econômicas, mudam. Isso, no entanto, não significa que as relações de produção não influenciem o desenvolvimento das forças produtivas e que as últimas não dependam das primeiras. Embora seu desenvolvimento dependa do desenvolvimento das forças produtivas, as relações de produção, por sua vez, reagem sobre o desenvolvimento das forças produtivas, acelerando-o ou retardando-o. A esse respeito, deve-se observar que as relações de produção não podem ficar muito tempo atrasadas e em estado de contradição com o crescimento das forças produtivas, uma vez que as forças produtivas só podem se desenvolver plenamente quando as relações de produção correspondem ao caráter e ao estado das forças produtivas e permitem total espaço para seu desenvolvimento. Portanto, por mais que as relações de produção possam estar atrasadas em relação ao desenvolvimento das forças produtivas, elas devem, mais cedo ou mais tarde, corresponder - e de fato correspondem - ao nível de desenvolvimento das forças produtivas, ao caráter das forças produtivas. Caso contrário, teríamos uma violação fundamental da unidade das forças produtivas e das relações de produção dentro do sistema de produção, uma ruptura da produção como um todo, uma crise de produção, uma destruição das forças produtivas." [17]

 

Esse ponto de vista foi defendido pelos ideólogos stalinistas muito tempo depois da morte do ditador. Em uma obra padrão sobre filosofia marxista, um grupo de acadêmicos soviéticos apresentou o papel da tecnologia no final do século XX como uma imagem radiante do progresso tecnológico e da automação desenvolvida sob condições capitalistas.

 

"Os avanços científicos e sua aplicação tecnológica em meados do século XX criaram as pré-condições para um novo salto grandioso no desenvolvimento das forças produtivas, para a revolução científica e tecnológica contemporânea, que combina mudanças revolucionárias na ciência e na tecnologia. Essa revolução introduz a era da produção automatizada e leva a uma mudança fundamental no lugar do homem na produção, criando, no decorrer de seu desenvolvimento, as condições técnicas prévias reais para a realização da previsão de Marx. A máquina de trabalho e o motor tornaram possível transferir do homem para os dispositivos técnicos a função de influência imediata sobre o objeto de trabalho. Mas o homem ainda mantinha o controle da máquina e do processo de produção. Graças às técnicas de computação, hoje a máquina também está assumindo a função de controle da produção. O processo direto de produção de materiais agora pode ser realizado automaticamente, sem a participação humana. Isso eleva as forças produtivas a um nível qualitativamente novo. No momento, ainda estamos no início desse processo, mas suas perspectivas já são bastante claras - o desenvolvimento está passando da automação parcial para a automação total, quando não haverá apenas uma ferramenta, ou mesmo um sistema de máquinas, entre o homem e a natureza, mas um processo de produção automatizado." [18]

 

Seria completamente equivocado imaginar que apenas o stalinismo defende esse entendimento fetichista das forças produtivas. Os ideólogos social-democratas basicamente compartilham essa abordagem, assim como vários acadêmicos de "esquerda". [19] E na última década, vários ideólogos autoproclamados "marxistas" consideram a IA e outras novas tecnologias como confirmação dessa abordagem. Como exemplo desse último, podemos citar o Manifesto decadente de Aaron Bastani para um "comunismo de luxo totalmente automatizado", que se baseia na "marcha da automação e, em última instância, da inteligência artificial". [20] O conceito de Nick Srnicek e Alex Williams de um "mundo pós-capitalista sem trabalho" é outro exemplo dessa tendência. [21]

 

Kohei Saito, um estudioso marxista do Japão, cujos trabalhos sobre ecossocialismo ganharam popularidade recentemente no Japão e internacionalmente, elabora uma defesa bem fundamentada da abordagem de Marx sobre as forças produtivas, que era livre de fetichismo tecnológico, mas focada no desenvolvimento do progresso social da humanidade. Em um novo livro, ele aponta corretamente que muitos autoproclamados marxistas fetichizam as forças produtivas na forma como elas se desenvolvem sob as relações de propriedade capitalistas. "A visão tradicional fetichiza as forças produtivas desenvolvidas sob o capitalismo, considerando-as como se fossem forças neutras que podem ser assumidas pelo proletariado e utilizadas para estabelecer uma sociedade socialista. O que está faltando aqui é uma análise da transformação material real do processo de trabalho sob as relações capitalistas de produção que 'corresponde' ao modo de produção capitalista." [22]

 

Dois outros renomados teóricos marxistas que lidaram intensamente com a relação entre capitalismo e meio ambiente - Fred Magdoff e John Bellamy Foster - observaram em um espírito semelhante: "No que diz respeito à tecnologia, o capitalismo está longe de ser neutro. Ele invariavelmente favorece aquelas tecnologias específicas que aumentam os lucros, a acumulação e o crescimento econômico. De fato, ele tem um histórico de promover as tecnologias mais destrutivas para o meio ambiente: dependência de combustíveis fósseis, produtos químicos sintéticos tóxicos (provenientes principalmente da produção petroquímica), energia nuclear, grandes represas etc. Em sua corrida desenfreada para se expandir, o capitalismo sistematicamente dá origem a tecnologias que produzem resíduos em grandes quantidades - desde que os custos possam ser externalizados para a natureza e a sociedade, e não para as próprias corporações. Como o objetivo tecnológico é alimentar o crescimento, a tendência é escolher as tecnologias que maximizam a produção geral de recursos e energia no interesse de uma maior produção econômica geral." [23]

 

Um problema fundamental da abordagem fetichista da tecnologia é sua ignorância do fato fundamental de que a relação entre as forças produtivas e as relações de produção é dialética, ou seja, não é apenas a primeira que determina a segunda, mas também, vice-versa, a segunda molda a primeira.

 

Como a classe dominante tem grande interesse em guerras para expandir suas esferas de influência, ela se certifica de que os desenvolvimentos tecnológicos ocorram em campos relevantes para melhorar seu poder militar. Como as corporações de petróleo não tinham interesse em perder seus negócios, elas suprimiram por décadas a inovação tecnológica que poderia ter substituído os automóveis movidos a combustível. Como a humanidade é dominada por potências imperialistas e monopólios, enormes recursos são investidos para desenvolver televisão de alta definição, smartphones cada vez mais rápidos etc., em vez de desenvolver tecnologias que poderiam melhorar substancialmente as condições de vida das massas populares nos países semicoloniais do Sul Global.

 

Ou, para dar mais um exemplo: um número crescente de membros da elite dominante nos países ocidentais está ansioso para prolongar suas vidas. Por isso, eles financiam massivamente pesquisas  em biologia molecular e modificação genética para prolongar sua vida, de modo que possam vegetar como geriátricos. Ao mesmo tempo, a maioria da humanidade sofre de doenças bem conhecidas que poderiam ser facilmente curadas se os meios financeiros necessários fossem disponibilizados.

 

Os defensores de uma abordagem "fetichista das forças produtivas" geralmente se referem à conhecida passagem de Marx no Prefácio de 1859 à sua Contribuição à Crítica da Economia Política. "Na produção social de sua existência, os homens inevitavelmente entram em relações definidas, que são independentes de sua vontade, ou seja, relações de produção apropriadas a um determinado estágio no desenvolvimento de suas forças materiais de produção. A totalidade dessas relações de produção constitui a estrutura econômica da sociedade, a base real, sobre a qual surge uma superestrutura jurídica e política e à qual correspondem formas definidas de consciência social. O modo de produção da vida material condiciona o processo geral da vida social, política e intelectual. Não é a consciência dos homens que determina sua existência, mas sua existência social que determina sua consciência. Em um determinado estágio de desenvolvimento, as forças produtivas materiais da sociedade entram em conflito com as relações de produção existentes ou - isso apenas expressa a mesma coisa em termos legais - com as relações de propriedade dentro da estrutura da qual elas operaram até então. A partir das formas de desenvolvimento das forças produtivas, essas relações se transformam em seus grilhões. Começa então uma era de revolução social. As mudanças na base econômica levam, mais cedo ou mais tarde, à transformação de toda a imensa superestrutura." [24]

 

Entretanto, tudo o que Marx fez em seu Prefácio de 1859 (e em outras obras relevantes) foi apresentar um esboço geral das tendências mais fundamentais do desenvolvimento histórico. Nada menos, mas nada mais. Infelizmente, vários revisionistas tomam esse esboço geral como a caracterização concreta da relação entre as forças produtivas e as relações de produção e acabam tendo visões mecanicistas unilaterais, como as citadas acima.

 

Em contraste com os fetichistas pró-capitalistas, Marx tinha uma abordagem muito mais dialética da relação entre as forças produtivas e as relações de produção, pois reconhecia plenamente como essas últimas repercutem nas forças produtivas - em particular, nas classes oprimidas e na natureza (veja também sua citação acima sobre as consequências negativas da produção capitalista para "o solo e o trabalhador").

 

"Ainda estamos preocupados aqui apenas com a maneira pela qual o processo de realização do capital é seu processo de desvalorização. Fora de lugar aqui estaria a questão de como, embora tenha a tendência de aumentar ilimitadamente as forças produtivas, ele também e igualmente torna unilateral, limita etc. a principal força de produção, o próprio ser humano, e tem a tendência em geral de restringir as forças de produção." [25]

 

"A produção capitalista, ao reunir a população em grandes centros e causar uma preponderância cada vez maior da população urbana. (...) Perturba a circulação da matéria entre o homem e o solo, ou seja, impede o retorno ao solo de seus elementos consumidos pelo homem na forma de alimentos e roupas; portanto, viola as condições necessárias para a fertilidade duradoura do solo." [26]

 

Isso significa que negamos o papel primordial das forças produtivas em relação às relações de produção, que rejeitamos a tese de que as forças produtivas são a força motriz em relação às relações de produção? De forma alguma. Achamos que aqueles que afirmam isso cometem um erro em uma direção idealista.

 

Entretanto, rejeitamos um entendimento mecanicista dessa relação. De fato, ambos - forças produtivas e relações de produção - influenciam e moldam um ao outro. O mais importante, é claro, é o papel da luta de classes, como Marx e Engels enfatizaram no Manifesto Comunista. É somente em última instância que as forças produtivas são a força motriz mais determinante e mais histórica em relação às relações de produção.

 

Os clássicos marxistas adotaram essa abordagem dialética em várias questões. Vamos dar dois exemplos - e analogias ao mesmo tempo. Engels explicou em sua famosa carta a Joseph Bloch que a relação entre a base e a superestrutura não deve ser entendida como uma relação unilateral, em que a superestrutura é apenas um reflexo passivo das relações econômicas na base. Não, ele insistiu que se trata de uma relação recíproca em que a base é apenas "em última instância" o fator determinante.

 

"De acordo com a concepção materialista da história, a produção e a reprodução da vida real constituem, em última instância, o fator determinante da história. Nem Marx nem eu jamais sustentamos outra coisa. Agora, quando alguém vem e distorce isso para significar que o fator econômico é o único fator determinante, ele está convertendo a proposição anterior em uma frase sem sentido, abstrata e absurda. A situação econômica é a base, mas os vários fatores da superestrutura - as formas políticas das lutas de classe e seus resultados - constituições, etc., estabelecidas pelas classes vitoriosas após batalhas duramente conquistadas - formas legais e até mesmo os reflexos de todas essas lutas reais no cérebro dos participantes, teorias políticas, jurídicas, filosóficas, concepções religiosas e seu desenvolvimento posterior em dogmas sistemáticos - tudo isso exerce uma influência sobre o curso das lutas históricas e, em muitos casos, determina a maior parte de sua forma. Há uma reciprocidade entre todos esses fatores na qual, finalmente, por meio da infinita gama de contingências (ou seja, de coisas e eventos cuja conexão interna entre si é tão remota, ou tão incapaz de ser comprovada, que podemos negligenciá-la, considerando-a inexistente), o movimento econômico se afirma como necessário. Se não fosse esse o caso, a aplicação da história a qualquer período histórico seria mais fácil do que a solução de uma simples equação de primeiro grau. Nós mesmos fazemos nossa própria história, mas, antes de tudo, sob pressupostos e condições bem definidos. Entre elas estão as econômicas, que são decisivas. Mas há também os políticos, etc." [27]

 

O mesmo ocorre com a relação entre o ser e a consciência, onde esta última não é meramente um reflexo passivo das condições objetivas, mas sim uma força ativa que intervém e molda a realidade. É somente em última instância que o ser é o fator determinante em relação à consciência.

 

Outro aspecto importante da relação entre as forças produtivas e as relações de produção é o fato de que essa relação evolui e muda no decorrer de uma época histórica. Nos estágios iniciais, quando surge uma nova formação social histórica, as relações de produção são bastante favoráveis ao crescimento das forças produtivas. Entretanto, mais tarde, as mesmas relações de produção se tornam cada vez mais um grilhão para as forças produtivas e, quanto maior for a contradição entre as duas, mais as relações de produção deformam e distorcem as forças produtivas e, por fim, provocam seu declínio.

 

Os defensores ingênuos da IA sob o disfarce do "marxismo" ignoram completamente o fato de que estamos vivendo um período de decadência capitalista em que a contradição entre as forças produtivas e as relações de produção está se intensificando cada vez mais. Trotsky escreveu no Programa de Transição sobre a "estagnação das forças produtivas" e que "os pré-requisitos objetivos para a revolução proletária não apenas 'amadureceram'; eles começaram a ficar um pouco podres". Isso foi dito em 1938 - quanto mais isso é relevante hoje, já que estamos vivendo em um período histórico de catástrofes e crise climática?

 

Outra consequência desse processo é a tendência de transformação das forças produtivas em forças destrutivas. Trataremos desse assunto no próximo capítulo.

 

5. Transformação de forças produtivas em forças destrutivas

 

 

 

Essa contradição crescente entre as forças produtivas e as relações de produção deve ter consequências para o desenvolvimento das próprias forças produtivas. Uma planta que está enjaulada em uma caixa não pode brotar indefinidamente - em algum momento, ela é forçada a parar de crescer, a se estender para os lados ou para baixo ou a morrer.

 

Portanto, as relações de propriedade historicamente ultrapassadas necessariamente impedem o desenvolvimento futuro das forças produtivas - pense em lâmpadas de longa duração ou telefones inteligentes que não são produzidos porque isso seria menos lucrativo, para citar apenas dois exemplos bem conhecidos. Ou, por exemplo, o Estado capitalista pressiona os cientistas a desenvolverem novas tecnologias com um extraordinário poder de destruição (por exemplo, armas bioquímicas, mísseis hipersônicos) ou que se concentram na vigilância da população.

 

Marx e Engels enfatizaram essa linha de pensamento desde o início. Em A Ideologia Alemã, eles afirmaram: "Produziu uma massa de forças produtivas, para as quais a propriedade privada se tornou um grilhão tanto quanto a guilda havia sido para a manufatura e a pequena oficina rural para o artesanato em desenvolvimento. Sob o sistema de propriedade privada, essas forças produtivas recebem apenas um desenvolvimento unilateral e, para a maioria, tornam-se forças destrutivas." [28]

 

E em outro ponto, eles escreveram no mesmo livro: "Mostramos que, no momento atual, os indivíduos devem abolir a propriedade privada, porque as forças produtivas e as formas de relacionamento se desenvolveram tanto que, sob o domínio da propriedade privada, se tornaram forças destrutivas, e porque a contradição entre as classes atingiu seu limite extremo." [29]

 

A história moderna nos deu inúmeros exemplos da exatidão da tese marxista da tendência crescente de transformação das forças produtivas em forças destrutivas. Pense nos meios modernos de guerra; nas usinas nucleares que são um risco permanente para a população e que produzem resíduos altamente perigosos; nos carros, aviões e fábricas projetados de forma a esgotar a camada de ozônio; nas culturas geneticamente modificadas que prejudicam a agricultura sustentável e que têm consequências devastadoras para a biodiversidade e a saúde.

 

Portanto, o mais recente desenvolvimento da tecnologia moderna, a Inteligência Artificial, é apenas mais um exemplo dessa transformação de forças produtivas em forças destrutivas. Deve ser considerado um sério aviso o fato de que dezenas de importantes especialistas em IA assinaram recentemente a seguinte declaração: "Mitigar o risco de extinção da IA deve ser uma prioridade global, juntamente com outros riscos de escala social, como pandemias e guerras nucleares." [30]

 

6. Consequências da IA para a economia capitalista

 

 

 

Neste ponto, discutiremos brevemente as consequências da aplicação generalizada da IA para a economia capitalista. Vários capitalistas monopolistas e seus especialistas em economia estão otimistas de que a IA provocará um novo estímulo para um período de crescimento econômico acelerado.

 

Certamente é verdade que, no primeiro período, as empresas que aplicarem essa tecnologia inicialmente obterão uma vantagem sobre seus concorrentes, pois poderão produzir mais barato, mas venderão suas mercadorias pelo preço médio de mercado. Entretanto, assim que a aplicação da IA se tornar mais difundida, essa vantagem desaparecerá.

 

O problema fundamental do capitalismo - algo que é um livro fechado para os economistas burgueses - é o fato de que somente o trabalho vivo cria valor e, portanto, mais-valia. O trabalho morto, ou seja, as máquinas (como a IA), não criam valor. Essas máquinas apenas transmitem o valor já existente que está incorporado na IA por seu desenvolvimento anterior pela força de trabalho. Entretanto, é somente essa mais-valia que permite que os capitalistas obtenham lucro.

 

Portanto, como observamos nas teses da CCRI/RCIT sobre IA mencionadas acima, a aplicação dessa nova tecnologia não provocará um novo período de crescimento, mas acelerará a tendência de queda da taxa de lucro. Em outras palavras, ela aprofundará a crise capitalista e empurrará o sistema para mais perto de seu colapso.

 

Marx já apontava para esses problemas fundamentais do capitalismo. Foi o que ele observou nos Grundrisse, sua base para O Capital: "Como essa diminuição do lucro é equivalente à diminuição do trabalho imediato relativamente à magnitude do trabalho objetivado que ele reproduz e põe de novo, o capital tentará tudo para conter a reduzida dimensão da relação do trabalho vivo à grandeza do capital como um todo, e, por essa razão, também da relação do mais-valor, quando expresso como lucro, ao capital pressuposto, |reduzindo a parte destinada ao trabalho necessário e expandindo ainda mais a quantidade de trabalho excedente em relação ao trabalho total empregado. Em consequência, o máximo desenvolvimento da força produtiva e a máxima expansão da riqueza existente coincidirão com a depreciação do capital, a degradação do trabalhador e o mais estrito esgotamento de suas capacidades vitais. Essas contradições levam a explosões, cataclismos, crises, nas quais, pela suspensão momentânea do trabalho e a destruição de grande parte do capital, este último é violentamente reduzido até o ponto em que pode seguir empregando plenamente suas capacidades produtivas sem cometer suicídio. Contudo, essas catástrofes regularmente recorrentes levam à sua repetição em uma escala mais elevada e finalmente à destruição violenta do capital." [31]

 

E no capítulo 24 do Volume I de O Capital, Marx descreve o destino do capitalismo da seguinte forma: "Junto com o número cada vez menor dos magnatas do capital, que usurpam e monopolizam todas as vantagens desse processo de transformação, cresce a massa de miséria, opressão, escravidão, degradação, exploração; mas com isso também cresce a revolta da classe trabalhadora, uma classe sempre crescente em número, e disciplinada, unida, organizada pelo próprio mecanismo do processo de produção capitalista. O monopólio do capital torna-se um grilhão sobre o modo de produção, que surgiu e floresceu junto com ele e sob ele. A centralização dos meios de produção e a socialização do trabalho finalmente chegam a um ponto em que se tornam incompatíveis com seu revestimento capitalista. Assim, o revestimento é rompido. Soa o toque da propriedade privada capitalista. Os expropriadores são expropriados. O modo capitalista de apropriação, o resultado do modo capitalista de produção, produz a propriedade privada capitalista. Essa é a primeira negação da propriedade privada individual, fundada no trabalho do proprietário. Mas a produção capitalista gera, com a inexorabilidade de uma lei da natureza, sua própria negação. É a negação da negação. Isso não restabelece a propriedade privada para o produtor, mas lhe dá propriedade individual com base nas aquisições da era capitalista: ou seja, na cooperação e na posse em comum da terra e dos meios de produção." [32]

 

Esse insight marxista não é apenas uma tese "abstrata", mas uma tese que pode ser observada na realidade da economia capitalista com a ajuda das estatísticas oficiais. De fato, já vimos nas décadas passadas que a introdução em massa de novas tecnologias (computadores, robôs industriais, Internet etc.) não resultou na aceleração do crescimento econômico. Ela nem mesmo aumentou as taxas de crescimento da produtividade do trabalho. Em outras palavras, a economia mundial capitalista passou por um período de longo prazo de estagnação e declínio - é claro, com altos e baixos cíclicos - desde a década de 1970 e, principalmente, desde 2008, apesar da introdução generalizada de tecnologias modernas. Já apontamos isso em outros trabalhos e nos limitaremos a apresentar alguns fatos estatísticos. [33]

 

Na Tabela 1 e na Figura 1, vemos o crescimento maciço de usuários da Internet, bem como o aumento da aplicação de robôs industriais na economia global.

 

 

 

Tabela 1. Taxa de penetração global da Internet, 1997-2017 [34]

 

Usuários de Internet por 100 habitantes

 

1997                    2002                    2006                    2010                    2014                    2017

 

11                        42                        54                        66                        76                        81

 

 

 

Figura 1. Densidade global de robôs industriais, 2000-2020 [35]

 

 

 

 

 

 

 

Entretanto, essa disseminação de tecnologias modernas não se traduziu em aceleração do crescimento econômico. Na Figura 2 e na Tabela 2, mostramos que as taxas de crescimento do Produto Interno Bruto (PIB) global, respectivamente para a produção industrial, não aumentaram desde meados da década de 1970, mas diminuíram.

 

 

 

Figura 2. Crescimento da produção mundial 1960-2019 [36]

 

 

 

 

 

 

 

Tabela 2. Taxas de crescimento industrial, países e regiões selecionados, 1950-2014 [37]

 

                                                                                                   (Porcentagem, média por ano)

 

Grupos                                                           1950-73               1973-90               1990-2007           2007-14

 

Alemanha, Japão & Estados Unidos       7.9                       2.4                       2.2                            0.3

 

Periferia europeia                                       8.9                       3.3                       2.8                            0.0

 

Asia                                                                 8.5                       5.8                       4.2                            4.1

 

 América Latina & Caribe                          5.7                       2.7                       2.2                            1.0

 

Oriente Médio & Norte de África            6.2                       6.1                       4.5                            3.2

 

África   Subsaariana                                   5.5                       3.5                       3.9                            4.1

 

 

 

Na Figura 3 e na Tabela 3, observamos a mesma tendência para a produtividade global da mão de obra.

 

 

 

Figura 3. Crescimento da produção mundial per capita 1960-2019 [38]

 

 

 

 

 

 

 

Tabela 3. Crescimento da produtividade da mão de obra nas economias avançadas, 1970-2018 [39]

 

PIB por hora trabalhada, variação percentual à taxa anual

 

             1970-96               1996-2004        2004-14               2014-18

 

Estados Unidos                 1,52                     2,50                     1,12                     0,7

 

Reino Unido                      2,56                     2,45                     0,45                     0,6

 

Itália                                  2,65                     0,64                     0,04                     0,0

 

Alemanha                          2,90                     1,68                     0,86                     0,7

 

França                               3,09                     2,02                     0,71                     0,7

 

Japão                                  3,33                     1,94                     0,87                     0,9

 

Coréia                                6,95                     5,19                     3,58                     1,8

 

 

 

Por fim, reproduzimos uma figura fornecida por Michael Roberts - um renomado economista marxista - que mostra que esse declínio do crescimento da produção teve como base final a tendência de queda da taxa de lucro. (veja a Figura 4)

 

 

 

Figura 4. Taxa de lucro do G20, 1950-2019 [40]

 

 

 


 

Em resumo, vemos que a introdução de novas tecnologias não resulta em aceleração do crescimento se ocorrer em um cenário de declínio de longo prazo da acumulação capitalista. Na verdade, uma economia capitalista amplamente baseada na IA produziria apenas uma pequena quantidade de mais-valia e, ao mesmo tempo, provocaria uma enorme instabilidade política e social, pois aumentaria radicalmente a massa de trabalhadores precários e desempregados. Até certo ponto, pode-se dizer que a IA - como uma tecnologia que não produz valor - antecipa o fim do capitalismo.

 

7. A liberação das forças produtivas dos grilhões das relações de produção capitalistas obsoletas

 

 

 

Outra interpretação equivocada da abordagem de Marx pelos defensores "esquerdistas" da IA refere-se à sua formulação da liberação das forças produtivas dos grilhões das relações de produção capitalistas obsoletas (veja a citação acima mencionada do Prefácio de 1859). Esses distorcedores "marxistas" do marxismo imaginam que essa afirmação significaria simplesmente que as relações de produção capitalistas impedem o pleno potencial de crescimento das forças produtivas (moldadas sob o capitalismo), de modo que é preciso transformar as relações de produção capitalistas para permitir que as forças produtivas retomem seu crescimento - na mesma direção e com o mesmo caráter que tinham antes sob as condições capitalistas.

 

Na realidade, a ideia de Marx sobre a liberação das forças produtivas dos grilhões das relações de produção capitalistas obsoletas significa algo muito diferente. Em primeiro lugar, conforme explicamos no capítulo 2, a força produtiva mais importante são as massas trabalhadoras. Portanto, a liberação das forças produtivas significa, antes de tudo, a liberação da classe trabalhadora e das massas populares para que desenvolvam suas necessidades e habilidades sem os grilhões do capitalismo.

 

Em segundo lugar, a liberação das forças produtivas dos grilhões das obsoletas relações capitalistas de produção significa simplesmente que as forças produtivas não são mais deformadas, distorcidas e prejudicadas em seu desenvolvimento para o benefício de toda a sociedade.

 

Além disso, seria um erro imaginar o processo de liberação das forças produtivas dos grilhões das relações de propriedade privada como um processo linear, ou seja, que as forças produtivas cresceriam continuamente e, quando atingissem os limites impostos pelo sistema capitalista, isso provocaria explosões sociais e políticas que resultariam na remoção das relações de produção obsoletas e sua substituição por uma sociedade socialista. Essa concepção seria muito pouco dialética e mecanicista.

 

De fato, o processo de choque entre as forças produtivas e as relações de produção pode ter um caráter prolongado sem uma solução decisiva por um período mais longo. Ou pode resultar em um colapso das forças produtivas e em uma regressão histórica por um determinado período.

 

Há vários exemplos para esses longos períodos de crise ou até mesmo de decadência. Tomemos como exemplo a época da agonia da morte do Império Romano, que foi substituída por outros séculos de impérios, crises e guerras de curta duração; ou, para citar outro exemplo, a China no longo período de reinos rivais, guerras devastadoras e miséria, que começou no final do século até o final do século segundo até o século sexto (a chamada era das Seis Dinastias). Encontramos exemplos semelhantes de longos períodos de crise na história mais recente, como a agonizante época do feudalismo tardio da Europa, do século XIV ao século XVII, caracterizada por grandes guerras e pragas devastadoras; ou o "século de humilhação" da China, que começou em 1839, quando foi estuprada por potências imperialistas, funcionários corruptos e senhores da guerra reacionários.

 

E, por fim, vamos nos referir à época atual do capitalismo monopolista. Essa época passou por um período de guerras mundiais, assassinatos em massa e colapso econômico (1914-45); e atualmente, desde 2008, estamos vivendo um período caracterizado por ameaças à civilização, guerras e depressão econômica. [41]


 

8. Forças produtivas, alienação e modo de vida sob o capitalismo

 

 

 

Nas teses da CCRI/RCIT  sobre IA, afirmamos que: "A IA representa, respectivamente, a facilitação de uma forma extrema de alienação capitalista. Ela aumenta enormemente a tendência já existente do capitalismo de alienar os seres humanos uns dos outros, bem como da natureza. Ela permite o isolamento dos seres humanos tanto nos locais de trabalho quanto em sua vida social (home office, Metaverse etc.). Ela aumenta a passividade dos seres humanos, pois eles podem buscar refúgio na realidade virtual, ou seja, combinando o status de superguerreiro virtual com a preguiça física completamente desconectada da sociedade e da natureza. Além disso, a IA retira dos humanos habilidades sociais como a comunicação. É a alienação capitalista ad infinitum. Em suma, a IA acelera a tendência já existente do capitalismo para a dessocialização dos seres humanos e a desumanização da sociedade ("Entgesellschaftlichung der Menschen und Entmenschlichung der Gesellschaft")."

 

Essa abordagem baseia-se no entendimento de Marx sobre a natureza das forças produtivas e o papel da produção na sociedade. Como demonstramos acima, os fundadores do socialismo científico enfatizaram que as forças produtivas incluem não apenas os meios técnicos de produção, mas também, e principalmente, os produtores, ou seja, a classe trabalhadora.

 

Além disso, eles apontaram para a estreita relação entre as diferentes esferas de produção e reprodução do capital, ou seja, que a produção, a distribuição, a troca e o consumo fazem parte de uma totalidade.

 

"A conclusão a que chegamos não é que a produção, a distribuição, a troca e o consumo sejam idênticos, mas que todos eles formam os membros de uma totalidade, distinções dentro de uma unidade. A produção predomina não apenas sobre si mesma, na definição antitética de produção, mas também sobre os outros momentos. O processo sempre retorna à produção para começar de novo. É evidente que a troca e o consumo não podem ser predominantes. Da mesma forma, a distribuição como distribuição de produtos, enquanto a distribuição dos agentes de produção é, em si, um momento de produção. Assim, uma produção definida determina um consumo, uma distribuição e uma troca definidos, bem como relações definidas entre esses diferentes momentos. É certo, porém, que em sua forma unilateral, a produção é determinada pelos outros momentos. Por exemplo, se o mercado, ou seja, a esfera de troca, se expande, a produção aumenta em quantidade e as divisões entre seus diferentes ramos se tornam mais profundas. Uma mudança na distribuição altera a produção, por exemplo, a concentração de capital, a distribuição diferente da população entre a cidade e o campo, etc. Por fim, as necessidades de consumo determinam a produção. A interação mútua ocorre entre os diferentes momentos. Esse é o caso completo de todo orgânico." [42]

 

Essa é a base econômica para o fato de que o capitalismo, como um modo específico de produção, determina um modo específico de vida. Como Marx observou na citação acima mencionada do Prefácio de 1859 de sua Contribuição à Crítica da Economia Política: "O modo de produção da vida material condiciona o processo geral da vida social, política e intelectual."

 

Portanto, a alienação dos seres humanos - uma característica intrínseca do capitalismo - está enraizada na separação entre os produtores e os produtos de seu trabalho, na falta de controle sobre todo o processo de produção. Esse processo é a base do fetichismo da mercadoria (como explicamos acima). Ao mesmo tempo, é também o fundamento da alienação em todos os outros setores da vida social - das esferas do consumo, das relações interpessoais e da ideologia. [43]

 

"Portanto, o domínio do capitalista sobre o trabalhador é o domínio das coisas sobre o homem, do trabalho morto sobre o vivo, do produto sobre o produtor. Pois as mercadorias que se tornam os instrumentos de domínio sobre os trabalhadores (meramente como instrumentos do domínio do próprio capital) são meras consequências do processo de produção; são seus produtos. Assim, no nível da produção material, do processo de vida no domínio do social - pois é isso que o processo de produção é - encontramos a mesma situação que encontramos na religião em nível ideológico, ou seja, a inversão do sujeito em objeto e vice-versa. Vista historicamente, essa inversão é a transição indispensável sem a qual a riqueza como tal, ou seja, as forças produtivas implacáveis do trabalho social, que são as únicas capazes de formar a base material de uma sociedade humana livre, não poderiam ser criadas pela força às custas da maioria. Esse estágio antagônico não pode ser evitado, assim como não é possível para o homem evitar o estágio em que suas energias espirituais recebem uma definição religiosa como poderes independentes de si mesmo. O que estamos enfrentando aqui é a alienação do homem de seu próprio trabalho." [44]

 

"Aqui, como em todo lugar, a identidade da natureza e do homem aparece de tal forma que a relação restrita dos homens determina sua relação restrita entre si, e sua atitude restrita entre si determina a relação restrita dos homens com a natureza." [45]

 

Portanto, o processo de crescente contradição entre as forças produtivas e as relações de produção não resulta apenas na crescente deformação e decadência das forças produtivas, mas também na crescente deformação e decadência do consumo e da vida social. Assim, temos, por um lado, um número cada vez maior de pobres e vítimas de catástrofes causadas por guerras e mudanças climáticas etc. e, por outro lado, sociedades em países ricos onde todos os tipos de produtos de luxo são inventados para fazer com que as pessoas se sintam confortáveis em suas vidas cada vez mais isoladas.

 

Espero que os leitores me desculpem se eu contar brevemente um clipe de propaganda que vi recentemente. Nesse clipe, uma mulher está sentada em frente a uma tela de computador. Ao lado do teclado há uma tigela com biscoitos. Em vez de pegar os biscoitos com a mão, ela tem um braço robótico sobre a mesa que pega um biscoito e o coloca em sua mão. Isso simboliza a aplicação absurda das mais modernas conquistas em tecnologias de robôs com o objetivo de tornar os seres humanos ainda mais passivos.

 

A IA poderia se tornar um instrumento para aprofundar ainda mais a alienação humana, não apenas dos produtos de seu trabalho, mas também da sociedade como tal. Conceitos como home office, Metaverso etc. apontam para a mesma direção.

 

Esses desenvolvimentos tecnológicos também são fundamentais para vários projetos da classe dominante que visam à manipulação forçada da natureza. Exemplos disso são as formas de bioengenharia que devem satisfazer o desejo decadente dos ricos pela imortalidade. [46]

 

Outro exemplo é o terrível plano de Elon Musk de implantar um chip em um cérebro humano. "Com a ajuda de um robô cirúrgico, um pedaço do crânio é substituído por um disco Neuralink, e seus fios finos são estrategicamente inseridos no cérebro, segundo uma demonstração inicial. O disco registra a atividade nervosa, transmitindo as informações por meio de um sinal sem fio Bluetooth comum para um dispositivo como um smartphone, de acordo com Musk." A declaração de Musk - "Poderia estar debaixo do seu cabelo e você não saberia" - não é nada reconfortante, mas sim muito perturbadora! [47]

 

Atualmente, parece haver duas tendências na classe dominante com relação à questão de como aplicar a IA e com qual finalidade. Um campo se esforça para substituir a força de trabalho viva por máquinas. O outro campo quer combinar humanos com máquinas para torná-los mais produtivos. Não é preciso dizer que ambas são ameaçadoras para a classe trabalhadora e, de fato, para o futuro de toda a humanidade.

 

Na verdade, todos esses são exemplos que demonstram as ameaças grotescas que a humanidade está enfrentando por parte da pequena elite de bilionários. Esses exemplos apontam para as tendências do capitalismo decadente de criar um mundo de tecno-totalitarismo em que as relações com as coisas substituem as relações humanas, em que as pessoas veem belas imagens no mundo virtual em vez de experiências reais na natureza e em que uma pequena elite expande a vigilância, o controle e a manipulação das massas populares por meio das mais recentes "conquistas" tecnológicas.

 

Charles Thorpe, um acadêmico radical da Universidade da Califórnia, publicou um livro notável, "Necroculture", que analisa criticamente esses desenvolvimentos do capitalismo na era atual. Ele alerta contra a "tecnociência capitalista contemporânea" e observa que: "A subsunção da vida pelo capital é culturalmente expressa no interesse fetichista por coisas artificiais - tecnologia e produtos de consumo - excluindo e prejudicando o mundo vivo da natureza e das relações humanas. Obcecada por mercadorias e aplicações tecnológicas, a necrocultura trata com indiferença a degradação contínua da riqueza da vida humana e da diversidade do mundo natural. Ela combina resignação apocalíptica e anseio apocalíptico. É cada vez mais evidente que o modo de vida consumista-capitalista, esbanjador e explorador, deve chegar ao fim." [48]

 

Ele relaciona esses fatores à característica intrínseca dessa formação social - a alienação do trabalho e o domínio do capital morto sobre o trabalho vivo. "A vida artificial e um planeta morto são expressões gêmeas de um mundo construído com base no trabalho alienado. A alienação de sua própria atividade viva produz uma relação alienada com o mundo mais amplo dos vivos. A degradação do trabalho está implicada na degradação da vida. A imposição da estrutura de valor do capital desvaloriza as particularidades e a potencialidade qualitativa do ser humano individual. O mundo vivo mais amplo da natureza também é destituído de valor, pois aquilo que não pode ser pago em termos monetários não tem mais valor; portanto, grande parte da Terra se torna um reservatório de poluição e outras "externalidades" da produção capitalista. A padronização e a disciplina da atividade produtiva humana são acompanhadas pela padronização e pelo controle dos processos reprodutivos dos organismos naturais. O ser vivo é reificado, então, simbolicamente em termos da forma como é valorizado - a qualidade sendo reduzida à quantidade - e praticamente, à medida que tanto a atividade humana quanto a natureza, de forma mais ampla, são degradadas, padronizadas e rotinizadas, tornando-se cada vez mais parecidas com coisas." [49]

 

Em outras palavras, o declínio das forças produtivas, embora não exclua as inovações técnicas, resulta inevitavelmente em um declínio da vida social e das relações interpessoais, bem como na degradação da Terra. Quanto mais as forças produtivas se transformam em forças destrutivas, mais rompidas ficam as relações sociais entre os seres humanos. A IA - que representa o domínio do trabalho morto sobre o trabalho vivo - pode ser um elemento-chave para aprofundar, ou seja, piorar, esse processo.


 

9. Conclusões

 

Concluímos nosso panfleto enfatizando novamente que a IA sob controle da classe capitalista representa um enorme perigo para as classes oprimidas. Esse perigo não é o fato de a IA calcular mais rápido que os humanos ou de criar máquinas mais fortes (os computadores já fizeram isso no passado). Os perigos são, antes, os seguintes:

1) que a IA expande o poder da classe dominante e seu sistema de Bonapartismo Chauvinista de Estado;

2) que a IA resulta em uma maior dessocialização dos seres humanos e na desumanização da sociedade ("Entgesellschaftlichung der Menschen und Entmenschlichung der Gesellschaft");

3) que a IA substitui os humanos como tomadores de decisão e faz com que eles percam o controle da sociedade.

4) que a IA consome muita energia e tem enormes consequências negativas para o meio ambiente.

Por isso, é fundamental para os socialistas:

a) apoiar os trabalhadores e a oposição popular contra a IA;

b) explicar a ligação entre a IA e o capitalismo e que a principal tarefa é lutar contra e derrubar aqueles que controlam a IA - os monopólios e as potências imperialistas;

c) transformar a indignação espontânea em uma luta consciente de classe contra a classe dominante.

A humanidade estará livre dos perigos que a IA representa somente se ela se livrar do capitalismo e estabelecer uma sociedade socialista. Então, a sociedade discutirá e decidirá quais tecnologias manterá e quais não, quais tecnologias deseja desenvolver mais e, se for o caso, em que direção.

Ernest Mandel, um grande pensador marxista da segunda metade do século XX (independentemente de suas deficiências políticas), certa vez fez uma observação muito apropriada: "A partir do momento em que se abandona o axioma ilusório de que 'a tecnologia atual é a única possível', é possível formular as seguintes prioridades: é preciso criar as condições socioeconômicas, socio-intelectuais e socio-morais para incentivar todas as pesquisas e inovações tecnológicas que possam restaurar o equilíbrio ecológico, contra aquelas que querem piorá-lo ainda mais, independentemente das consequências para os custos privados. Deve-se dar prioridade ao desenvolvimento de uma tecnologia diferente que se oriente completamente para o desenvolvimento harmônico do indivíduo e para a conservação dos recursos naturais, e não para a maximização do lucro privado. Em outras palavras: o critério de investimento deve ser a combinação de custos econômicos, sociais e naturais de longo prazo; isso significa que é preciso se orientar para uma economia planejada socialista." [50]

Certamente, não se pode especular em detalhes sobre as tecnologias futuras depois que tivermos substituído o sistema de opressão e exploração de classe por uma sociedade livre e socialista. Mas está claro para nós que a direção não deve ser a substituição dos seres humanos como atores, não deve ser o aumento da passividade, mas sim o aumento da atividade coletiva, da troca e da tomada de decisões. Conforme declaramos nas teses da CCRI/RCIT : "Como princípio geral, podemos dizer que os socialistas apoiam a tecnologia que torna os seres humanos mais soberanos, mais parte do coletivo; ao mesmo tempo, nos opomos a toda tecnologia que limita ou até mesmo põe em risco a liberdade e a independência dos seres humanos, e que os torna mais isolados. Portanto, ao contrário das ilusões da esquerda de classe média, o socialismo não é o consumo capitalista, mas mais e mais barato. Não, o socialismo - no entendimento marxista - é um modo de produção e consumo completamente diferente que permite que os seres humanos levem uma vida ativa, social, sustentável e múltipla em uma relação saudável com a natureza."

Marx observou em uma de suas primeiras obras - os Manuscritos Econômicos e Filosóficos - que o comunismo autêntico significa a resolução do conflito entre os seres humanos e entre estes e a natureza. "O comunismo é a transcendência positiva da propriedade privada como autoexclusão humana e, portanto, como a apropriação real da essência humana pelo e para o homem; o comunismo, portanto, é o retorno completo do homem a si mesmo como um ser social (isto é, humano) - um retorno realizado conscientemente e abrangendo toda a riqueza do desenvolvimento anterior. Esse comunismo, como naturalismo plenamente desenvolvido, equivale ao humanismo, e como humanismo plenamente desenvolvido equivale ao naturalismo; é a resolução genuína do conflito entre o homem e a natureza e entre o homem e o homem - a verdadeira resolução da luta entre existência e essência, entre objetivação e autoconfirmação, entre liberdade e necessidade, entre o indivíduo e a espécie. O comunismo é o enigma da história resolvido, e ele sabe que é essa solução." [51]

De fato, somente esse comunismo significa liberdade e autodeterminação reais!

 


[1] RCIT: Inteligência artificial: um monstro Leviatã a serviço da classe dominante. Tese sobre Inteligência Artificial e sua aplicação no período de decadência capitalista. Uma primeira abordagem de um ponto de vista marxista, 7 de maio de 2023, https://www.thecommunists.net/theory/rcit-theses-on-artificial-intelligence/#anker_2; Medina Avdagić: Por qué ChatGPT y tecnologías similares son más peligrosas de lo que piensas. Cómo los socialistas deberían abordar el aprendizaje profundo de la IA, https://www.thecommunists.net/theory/why-chatgpt-is-more-dangerous-than-you-think/#anker_1

[2] Sobre a tradição programática do TMI, veja, por exemplo, o panfleto de Michael Pröbsting: The Poverty of Neo-Imperialist Economism (A Pobreza do Economismo Neo-Imperialista). Imperialism and the national question - a critique of Ted Grant and his school (CWI, ISA, IMT), janeiro de 2023, https://www.thecommunists.net/theory/grantism-imperialism-and-national-question/

[3] Esta e as seguintes citações são de Daniel Morley: Artificial Intelligence: doomsday for humanity, or for capitalism? International Marxist Tendency, 05 de maio de 2023, https://www.marxist.com/artificial-intelligence-doomsday-for-humanity-or-for-capitalism.htm

[4] Citaremos mais duas citações do mesmo artigo que também refletem o entusiasmo ilimitado do TMI, com relação à IA. "Ao alimentar a IA de aprendizado profundo com esses dados, ela seria mais do que capaz de elaborar, juntamente com comitês eleitos, um plano de longo prazo para a economia, que maximizaria a eficiência para finalmente atender às necessidades da humanidade, de modo que ninguém precisasse passar fome ou ficar sem teto, ou temer por seu emprego. Dessa forma, grandes quantidades de desperdício poderiam ser eliminadas e a semana de trabalho poderia ser rapidamente reduzida. A IA não só seria extremamente útil na elaboração e adaptação de tal plano, como também teria o benefício de ajudar as pessoas envolvidas no planejamento a ver além de quaisquer preconceitos ou limitações que possam existir em seu pensamento."

"Esse é o potencial da mais recente tecnologia de IA. Temos ao nosso alcance a tecnologia para trazer harmonia à produção, para eliminar os excessos de desperdício, a ganância, a irracionalidade e a miopia do sistema capitalista. Poderíamos usá-la para dar a toda a humanidade não apenas as coisas de que precisa para viver bem, mas também o poder de criar obras de arte ou de redesenhar e melhorar sua própria casa, local de trabalho ou vizinhança. Isso tornará a construção de uma sociedade socialista livre de toda escassez e distinção de classe mais rápida e indolor."

[5] Para uma discussão mais ampla sobre a natureza das forças produtivas, consulte, por exemplo, Michael Pröbsting: Die widersprüchliche Entwicklung der Produktivkräfte im Kapitalismus. Die Frage des Fortschritts im Kapitalismus vom Standpunkt der marxistischen Theorie aus betrachtet, em: Revolutionärer Marxismus Nr. 37 (2007), https://www.thecommunists.net/theory/archive-documents-from-the-lrci-and-lfi/#anker_26; um resumo em inglês desse ensaio é reproduzido como um apêndice ("What are productive forces?") do capítulo "Imperialism, Globalization and the Decline of Capitalism", publicado no livro de Richard Brenner, Michael Pröbsting, Keith Spencer: The Credit Crunch - A Marxist Analysis, Londres, 2008, https://www.thecommunists.net/theory/archive-documents-from-the-lrci-and-lfi/#anker_24. Consulte também Michail Mtschedlow: Der Marxismus-Leninismus über die Wechselbeziehung von Natur und Gesellschaft, em: Marx-Engels-Jahrbuch 10, Dietz Verlag, Berlim 1987, pp. 9-30; Carl-Erich Vollgraf: Marx über die sukzessive Untergrabung des Stoffwechsels der Gesellschaft bei entfalteter kapitalistischer Massenproduktion, in: Beiträge zur Marx-Engels-Forschung. Neue Folge 2014/15. Hamburgo, 2016. S. 106-132. Com relação aos estudos empíricos do desenvolvimento das forças produtivas com foco na classe trabalhadora, veja, por exemplo, os extraordinários estudos históricos detalhados do falecido Jürgen Kuczynski nos 40 volumes de seu Geschichte der Lage der Arbeiter unter dem Kapitalismus (Akademie-Verlag, Berlim 1961-72). Kuczynski foi um famoso historiador da economia alemã na tradição stalinista, que escreveu vários livros sobre a história do capitalismo e da classe trabalhadora. Ele era uma espécie de versão alemã de Eric Hobsbawn.

[6] Karl Marx: A Pobreza da Filosofia. Resposta à "Filosofia da Pobreza" de M. Proudhon; em: MECW Vol. 6, p. 211. Da mesma forma, Marx chamou os seres humanos de "principal força produtiva" nos Grundrisse, seu trabalho de base para "O Capital". (Karl Marx: Grundrisse. Fundamentos da Crítica da Economia Política (Rough Draft), traduzido com um prefácio por Martin Nicolaus, Penguin Books, Londres 1993, p. 422)

[7] Karl Marx: Capital.Uma Crítica da Economia Política Vol. I; em: MECW Vol. 35, pp. 507-508

[8] Leo Trotzki: Nation und Wirtschaft (1915), em: Leo Trotzki: Europa im Krieg, Arbeiterpresse Verlag, Essen 1998, p. 232 (tradução nossa)

[9] "As forças produtivas da humanidade estão estagnadas. Já as novas invenções e melhorias não conseguem elevar o nível de riqueza material." (Leon Trotsky: The Death Agony of Capitalism and the Tasks of the Fourth International [A agonia mortal do capitalismo e as tarefas da Quarta Internacional]: A Mobilização das Massas em torno das Exigências Transitórias para Preparar a Conquista do Poder (O Programa de Transição); em: Documents of the Fourth International. The Formative Years (1933-40), Nova York 1973, p. 180)

[10] Nikolai Bukharin: A Economia do Período de Transição (1920), em: Nikolai Bukharin: A Política e a Economia do Período de Transição, Editado por Kenneth J Tarbuck, Routledge, Abingdon 2003, p. 95

[11] Para uma excelente apresentação da teoria de Marx sobre o fetichismo da mercadoria, veja, por exemplo, o livro Essays on Marx's Theory of Value (Ensaios sobre a teoria do valor de Marx), do grande estudioso marxista russo Isaak IIich Rubin (escrito em 1928 e publicado em inglês pela Black Rose Books, Nova York, 1973; veja particularmente o capítulo 1, pp. 5-60). I. I. Rubin foi um dos muitos marxistas que foram assassinados por Stalin no final da década de 1930, durante o período dos julgamentos em Moscou. Veja também o interessante ensaio de Fredy Perlman: Essay on Commodity Fetishism (Ensaio sobre o fetichismo da mercadoria), em: The Machine and its Discontents - A Fredy Perlman Anthology, em: Teoria e Prática e Distribuição Ativa, 2018, pp. 102-139

[12] Karl Marx: Capital, Vol. I, em: MECW Vol. 35, p. 83

[13] Karl Marx: Grundrisse. Fundamentos da crítica da economia política, p. 687

[14] Abram Deborin: Materialistische Dialektik und Erkenntnis (1925); em: Abram Deborin: Dialektik und Erkenntnis (1929); citado em: Predrag Vranicki: Geschichte des Marxismus, Vol. 2, p. 582 (tradução nossa)

[15] György Lukács: History and Class Consciousness. Studies in Marxist Dialectics, traduzido por Rodney Livingstone, The MIT Press, Cambridge 1972, pp. 6-7

[16] O RCIT publicou mais de 100 panfletos, ensaios, artigos e declarações, além de um livro sobre a contrarrevolução da COVID, todos compilados em uma subpágina especial em nosso site: https://www.thecommunists.net/worldwide/global/collection-of-articles-on-the-2019-corona-virus/. Em particular, indicamos aos leitores dois Manifestos do RCIT: COVID-19: A Cover for a Major Global Counterrevolutionary Offensive" (COVID-19: Uma cobertura para uma grande ofensiva contrarrevolucionária global). Estamos em um ponto de inflexão na situação mundial, pois as classes dominantes provocam uma atmosfera de guerra a fim de legitimar a construção de regimes chauvinistas estatais-bonapartistas, 21 de março de 2020, https://www.thecommunists.net/home/portugu%C3%AAs/covid-19-o-encobrimento-para-uma-grande-ofensiva-contra-revolucionaria-global/; "Passe Sanitário" e Vacinações Compulsórias: Uma Nova Etapa na Contrarrevolução COVID.Abaixo o estado policial e de vigilância chauvinista-bonapartista - defenda os direitos democráticos! Não à política de saúde a serviço dos monopólios capitalistas - expandir o setor de saúde pública sob o controle dos trabalhadores e do povo! 29 de julho de 2021, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/green-pass-compulsory-vaccinations-a-new-stage-in-the-covid-counterrevolution/#anker_5; ; Além disso, chamamos a atenção para nosso livro de Michael Pröbsting: The COVID-19 Global Contrarrevolução: o que é e como combatê-la. Uma análise e estratégia marxista para a luta revolucionária, RCIT Books, abril de 2020, https://www.thecommunists.net/home/portugu%C3%AAs/livro-a-contra-revolucao-global-no-covid-19/; Tratamos criticamente da Esquerda do Lockdown em vários documentos; veja, por exemplo, o panfleto de Michael Pröbsting: COVID-19: The Current and Historical Roots of Bourgeois Lockdown "Socialism"" (As raízes atuais e históricas do "socialismo" burguês do confinamento). Police State and Universal Basic Income are key elements of the new version of reformist "War Socialism" of 1914, 19 de dezembro de 2020, https://www.thecommunists.net/theory/covid-19-the-current-and-historical-roots-of-bourgeois-lockdown-socialism/

[17] J. V. Stalin: Dialectical and Historical Materialism (1938), Foreign Languages Publishing House, Moscou, 1949, pp. 23-24

[18] F. V. Konstantinov (Ed.): The Fundamentals of the Marxist-Leninist Philosophy, Progress Publishers, Moscou, 1982, pp. 225-226. Veja também o verbete sobre "forças produtivas" na obra padrão sobre a filosofia marxista do stalinismo da Alemanha Oriental (Georg Klaus e Manfred Buhr: Marxistisch-Leninistisches Wörterbuch der Philosophie, Vol.3, Rowohlt Taschenbuch Verlag, Hamburgo 1972, p. 978)

[19] Veja sobre isso, por exemplo, G. A. Cohen: Karl Marx's Theory of History. A Defence, Princeton University Press, Princeton 2001, pp. 134-171; para uma discussão crítica, veja, por exemplo, Wal Suchting: "Productive Forces" and "Relations of Production" in Marx, em: Analyse & Kritik Vol. 4, No. 2 (1982), pp. 159-181

[20] Aaron Bastani: Fully Automated Luxury Communism. A Manifesto, Verso, Londres, 2019, p. 212

[21] Nick Srnicek e Alex Williams: Inventing the Future: Postcapitalism and a World Without Work, Verso, Londres 2016; ver também Florian Butollo e Sabine Nuss (Eds.): Marx and the Robots. Networked Production, AI and Human Labour, Pluto Press, Londres 2022

[22] Kohei Saito: Marx in the Anthropocene. Towards the Idea of Degrowth Communism, University Printing House, Cambridge 2022, p. 154. Nesse contexto, devemos salientar que, embora reconheçamos a contribuição de Saito para uma melhor compreensão da obra de Marx, não compartilhamos suas conclusões políticas que, a nosso ver, se adaptam à concepção reformista vulgar do "Frontismo Popular". Tampouco concordamos necessariamente com todas as suas interpretações do desenvolvimento da crítica de Marx ao capitalismo (ou do papel de Engels nessa crítica). Além da obra mencionada acima, Saito também publicou outro livro interessante sobre essa questão: Karl Marx's Ecosocialism. Capitalism, Nature, and the Unfinished Critique of Political Economy (Capitalismo, natureza e a crítica inacabada da economia política), Monthly Review Press, Nova York, 2017.

[23] Fred Magdoff e John Bellamy Foster: What Every Environmentalist Needs to Know about Capitalism [O que todo ambientalista precisa saber sobre o capitalismo]: Um guia do cidadão para o capitalismo e o meio ambiente, Monthly Review Press, Nova York, 2011, pp. 33-34

[24] Karl Marx: Contribuição à Crítica da Economia Política, Prefácio (1859), em: MECW Vol. 29, p. 263

[25] Karl Marx: Grundrisse. Fundamentos da crítica da economia política, p. 422

[26] Karl Marx: Capital, Vol. I, em: MECW Vol. 35, pp. 506-507

[27] Friedrich Engels: Carta a Joseph Bloch (1890); em: MECW 49, pp. 34-35

[28] Karl Marx e Friedrich Engels: The German Ideology, em: MECW Vol. 5, p. 73

[29] Karl Marx e Friedrich Engels: The German Ideology, em: MECW Vol. 5, p. 439. Ver também: "Finalmente, a partir da concepção de história apresentada por nós, obtemos estas conclusões adicionais: 1) No desenvolvimento das forças produtivas, chega-se a um estágio em que surgem forças produtivas e meios de intercâmbio que, sob as relações existentes, só causam danos, e não são mais forças produtivas, mas destrutivas (maquinaria e dinheiro); e, em conexão com isso, surge uma classe que tem de suportar todos os fardos da sociedade sem desfrutar de suas vantagens, que é expulsa da sociedade e forçada à mais aguda contradição com todas as outras classes." (A Ideologia Alemã, p. 52) É preciso observar nesse ponto que Marx e Engels, naquela época, consideravam que o potencial histórico do capitalismo havia se esgotado muito cedo, como Trotsky apontou em seu ensaio "Ninety Years of the Communist Manifesto". Entretanto, isso não prejudica a lógica analítica do argumento de Marx e Engels.

[30] Declaração sobre o risco da IA. Especialistas em IA e figuras públicas expressam sua preocupação com o risco da IA. https://www.safe.ai/statement-on-ai-risk; veja também Kevin Roose: A.I. Poses 'Risk of Extinction,' Industry Leaders Warn, New York Times, 30 de maio de 2023, https://www.nytimes.com/2023/05/30/technology/ai-threat-warning.html; Agence France-Presse: AI poses 'extinction' risk comparable to nuclear war, pandemics, say experts, 30 May, 2023, https://www.scmp.com/news/world/article/3222359/ai-poses-extinction-risk-comparable-nuclear-war-pandemics-say-experts?module=more_top_stories_int&pgtype=homepage

[31] Karl Marx: Grundrisse der Kritik der Politischen Ökonomie (Esboços da crítica da economia política, 1857-58), MECW 29, p. 134

[32] Karl Marx: Capital. Uma Crítica da Economia Política, Volume I, em: MECW Vol. 35, pp. 750-751. Por razões desconhecidas para mim, a tradução inglesa de O Capital deu aos capítulos números diferentes dos do original em alemão. Portanto, o capítulo 24 na versão original em alemão de O Capital é o capítulo XXXII na tradução em inglês. Como já observei em outro lugar, esse não é o único nem o pior exemplo de problemas nas traduções para o inglês das obras de Marx, Engels e Lênin.

[33] O RCIT analisou a crise da economia mundial capitalista em muitos detalhes. Os documentos mais recentes estão compilados em uma subpágina especial em nosso site: https://www.thecommunists.net/worldwide/global/collection-of-articles-on-great-depression/. Para uma discussão sobre o declínio de longo prazo do capitalismo, consulte o livro de Michael Pröbsting: Anti-Imperialism in the Age of Great Power Rivalry (Anti-Imperialismo na Era da Rivalidade das Grandes Potências). Os fatores por trás da rivalidade acelerada entre os EUA, China, Rússia, UE e Japão. Uma crítica da análise da esquerda e um esboço da perspectiva marxista, RCIT Books, Viena 2019, Capítulo I, https://www.thecommunists.net/home/portugu%C3%AAs/livro-o-anti-imperialismo-na-era-da-rivalidade-das-grandes-potencias-conteudo/; The Catastrophic Failure of the Theory of "Catastrophism". On the Marxist Theory of Capitalist Breakdown and its Misinterpretation by the Partido Obrero (Argentina) and its "Coordinating Committee for the Refoundation of the Fourth International", RCIT Pamphlet, May 2018, https://www.thecommunists.net/theory/the-catastrophic-failure-of-the-theory-of-catastrophism/; Perspectivas Mundiais 2018: Um Mundo Grávido de Guerras e Revoltas Populares. Teses sobre a Situação Mundial, as Perspectivas da Luta de Classes e as Tarefas dos Revolucionários, RCIT Books, Viena 2018, https://www.thecommunists.net/theory/world-perspectives-2018/; O Grande Roubo do Sul. Continuidade e Mudanças na Superexploração do Mundo Semicolonial pelo Capital Monopolista. Consequências para a teoria marxista do imperialismo, RCIT Books, Viena 2013, https://www.thecommunists.net/home/portugu%C3%AAs/livro-o-grande-roubo-do-sul/; ; World economy - heading to a new upswing? (2009), em: Fifth International, Volume 3, No. 3, Outono de 2009, https://www.thecommunists.net/theory/world-economy-crisis-2009/; Imperialism, Globalization and the Decline of Capitalism (2008), em: Richard Brenner, Michael Pröbsting, Keith Spencer: The Credit Crunch - A Marxist Analysis, Londres 2008, https://www.thecommunists.net/theory/imperialism-and-globalization/; RCIT: Advancing Counterrevolution and Acceleration of Class Contradictions Mark the Opening of a New Political Phase. Theses on the World Situation, the Perspectives for Class Struggle and the Tasks of Revolutionaries (janeiro de 2016), Capítulo II e III, em: Comunismo Revolucionário No. 46, http://www.thecommunists.net/theory/world-perspectives-2016/.

[34] UNCTAD: Relatório sobre Comércio e Desenvolvimento 2016, Nova York e Genebra, 2016, p. 32

[35] Wikipedia: Uso global da Internet, https://en.wikipedia.org/wiki/Global_Internet_usage

[36] Ayhan Kose e Franziska Ohnsorge (Eds): A Decade since the Global Recession. Lessons and Challenges for Emerging and Developing Economies (Lições e desafios para economias emergentes e em desenvolvimento), Banco Mundial, 2019, p. 64

[37] UNCTAD: Trade and Development Report 2016, Nova York e Genebra, 2016, p. 32

[38] Ayhan Kose e Franziska Ohnsorge (Eds): A Decade since the Global Recession. Lessons and Challenges for Emerging and Developing Economies (Lições e desafios para economias emergentes e em desenvolvimento), Banco Mundial, 2019, p. 64

[39] OECD Compendium of Productivity Indicators 2016, OECD Publishing, Paris 2016, p. 17 e OECD Compendium of Productivity Indicators 2019, OECD Publishing, Paris 2019, p. 18; usamos os números dos arquivos Exel anexados. Os números para os anos de 2014 a 2018 são da edição de 2019 do Compêndio da OCDE; os demais são da edição de 2016 do Compêndio da OCDE.

[40] Michael Roberts: Has globalisation ended? (2022), https://thenextrecession.wordpress.com/2022/04/27/has-globalisation-ended/

[41] Para uma discussão geral sobre o período histórico que se iniciou em 2008, consulte, por exemplo, o capítulo 14 do livro acima mencionado de Michael Pröbsting: The Great Robbery of the South (O Grande Roubo do Sul)

[42] Karl Marx: Grundrisse. Fundamentos da crítica da economia política, pp. 99-100

[43] Sobre a elaboração de Marx de sua teoria da alienação, veja, por exemplo, Ernest Mandel: The Formation of the Economic Thought of Karl Marx, Monthly Review Press, Nova York 1971, pp. 154-186; veja também Peter Bollhagen: Gesetzmässigkeit und Gesellschaft. Zur Theorie gesellschaftlicher Gesetze, Verlag der Wissenschaften, Berlim 1967, pp. 145-175

[44] Karl Marx: Resultados do Processo Imediato de Produção, em: Capital. A Critique of Political Economy, Volume One, introduzido por Ernest Mandel, Penguin Books, Londres 1993, p. 990

[45] Karl Marx e Friedrich Engels: The German Ideology, em: MECW Vol. 5, pp. 19-20

[46] Para uma discussão sobre as características ideológicas da elite governante decadente e seu desejo de imortalidade, veja, por exemplo, o ensaio de Almedina Gunić e Michael Pröbsting: On Some Ideological Features of the COVID Counterrevolution (Sobre algumas características ideológicas da contrarrevolução da COVID). Comentários sobre uma interessante entrevista com um historiador liberal alemão, 14 de novembro de 2021, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/on-some-ideological-features-of-the-covid-counterrevolution/

[47] Al Jazeera: Elon Musk's Neuralink brain implant firm cleared for human trials, 26 de maio de 2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/5/26/elon-musks-neuralink-brain-implant-firm-cleared-for-human-trials

[48] Charles Thorpe: Necroculture, Palgrave Macmillan, Nova York, 2016, p. 3

[49] Ibid, p. 80. Ele também observa que: "A reificação do vivo e a animação do não vivo tendem à degradação ambiental da Terra, de modo que a vida não é mais autossustentável. Para obter equilíbrio, sustento e a promessa de um futuro, os tecnovisionários nos incentivam a olhar, em vez disso, para os poderes do capital, expressos em milagres tecnológicos de geoengenharia, vida no espaço sideral ou inteligência carregável. A renovação do capital como valor auto-replicante, produtivo e auto-valorizante substitui a renovação da vida. Ou melhor, a renovação do capital se torna a condição prévia para a renovação da vida." (pp. 81-82)

[50] Ernest Mandel: Marx, Engels und die Ökologie, em: Ernest Mandel: Karl Marx - Die Aktualität seines Werkes, Frankfurt a. M.: isp-Verlag, 1984, p. 181 (tradução nossa)

[51] Karl Marx: Economic and Philosophic Manuscripts (1844), em: MECW Vol. 3, pp. 296-297

Inteligencia artificial y la comprensión marxista de las fuerzas productivas

Sobre el desarrollo contradictorio de las fuerzas productivas en el período de decadencia capitalista y su relación dialéctica con las relaciones de producción

 

Un folleto (con 4 figuras y 3 tablas) de Michael Pröbsting, Corriente Comunista Revolucionaria Internacional (CCRI), 2 de junio de 2023, www.thecommunists.net

 

Download
AI, Marxism & Productive Forces_SPA.pdf
Adobe Acrobat Document 811.0 KB

Introducción

 

 

 

Todo período histórico tiene sus grandes interrogantes. Son temas que juegan un papel crucial en el pensamiento y los debates públicos durante un lapso más prolongado y que se convierten en ejes del desarrollo sociopolítico y de la política mundial. Entre esas grandes cuestiones de la era actual se encuentran temas como el carácter de clase de las potencias emergentes del Este (China y Rusia), la rivalidad entre las Grandes Potencias y las guerras entre estas y las naciones más pequeñas, etc. las pandemias (como COVID) podrían ser otra.

 

A estas cuestiones podemos añadir a partir de ahora la naturaleza de la Inteligencia Artificial (IA) y sus consecuencias para la humanidad. No hay duda de que este tema será uno de los más importantes en los próximos años, si no décadas.

 

La CCRI ya ha publicado un conjunto programático de tesis, así como un artículo sobre IA en el que presentamos nuestra primera aproximación a esta cuestión. [1] Para resumir nuestra posición en unas pocas frases, consideramos la IA no sola ni principalmente como un progreso de las fuerzas productivas, sino más bien como un desarrollo de las fuerzas destructivas. Esta tecnología representa un gran peligro para la clase trabajadora y las masas populares, ya que es un instrumento poderoso en manos de la clase dominante. Aumentará enormemente los riesgos de la carrera armamentista y la guerra, más aún porque puede salirse fácilmente de control. También ampliará las herramientas de vigilancia de la población por parte de la maquinaria estatal capitalista. Asimismo, será utilizado por los capitalistas para reemplazar trabajadores con máquinas. Por eso caracterizamos a la IA como un Monstruo Leviatán de la clase dominante.

 

Además, apuntamos al problema fundamental de la IA que tiene el propósito de reemplazar a los humanos en la toma de decisiones. Además, la IA representa un peligro integral para la humanidad, ya que promueve masivamente las tendencias, inherentes al capitalismo, particularmente en su época de decadencia, hacia el aislamiento de los humanos y la deshumanización de las relaciones sociales. Las personas están cada vez más orientadas hacia la “realidad” virtual, en lugar de social, y de esta manera reemplazan a otros humanos en su interacción con las máquinas.

 

Es por eso que la CCRI no considera a la IA como un medio de progreso sino como un peligroso instrumento de la clase dominante. Los socialistas deberían adoptar un enfoque de la IA que resumimos en la fórmula "oponerse y obstruir". Esto significa que los activistas progresistas deberían luchar contra la introducción de la IA y combinar tal oposición con una perspectiva de derrocamiento revolucionario del capitalismo y la creación de una sociedad socialista global sin explotación ni opresión.

 

En este folleto discutiremos un aspecto importante de la cuestión de la IA desde el punto de vista de la teoría marxista: ¿representa la IA otro progreso de la fuerza productiva que no debe condenarse rotundamente y que también podría desempeñar un papel útil en la construcción de un sistema socialista? ¿sociedad? Para aclarar esta pregunta, es necesario elaborar con más detalle la comprensión marxista de las fuerzas productivas y cómo esto es relevante para nuestro enfoque de la IA.

 

1. Un ejemplo de defensa de la IA pseudomarxista

 

 

 

A medida que la IA y su aplicación se están convirtiendo en un tema clave del debate público, están surgiendo dos campos. La facción más grande está dirigida por monopolios capitalistas y sus medios de comunicación afiliados a corporaciones y elogia de manera más o menos crítica las ventajas potenciales de esta nueva tecnología. Este campo domina el discurso tanto en los países occidentales como en China. Muchos intelectuales liberales y progresistas (más a menudo aspirantes a intelectuales) se están uniendo al entusiasmo de las corporaciones capitalistas por la IA.

 

La otra facción, más pequeña, es muy crítica con la IA y su potencial y se preocupa por los peligros masivos para la humanidad. Este campo no cuenta con el apoyo de los estados capitalistas y los monopolios y consiste principalmente en fuerzas democráticas (pequeño) burguesas críticas. Incluye una serie de expertos en IA y ciencias relacionadas que están conmocionados por los riesgos de una aplicación generalizada de esta tecnología. Similar a este sentimiento, varios capitalistas prominentes como Elon Musk también han expresado su preocupación. Sin embargo, Musk y sus amigos aceleran el desarrollo y la producción de IA. Utilizan advertencias sobre sus peligros solo como una estrategia de mercado para llamar la atención sobre sus propias inversiones.

 

Varias organizaciones de izquierda han sido cautelosas a la hora de tomar una posición sobre la IA hasta ahora. Otros, sin embargo, han sido más audaces y expresan un entusiasmo sin reservas por la IA, ya que la ven sin críticas como un “progreso en el desarrollo de las fuerzas productivas”.

 

Un ejemplo de estos defensores pseudomarxistas de la IA es la CMI de Alan Woods, una organización autoproclamada trotskista conocida por su adaptación oportunista al reformismo (por ejemplo, décadas de trabajo dentro de los partidos socialdemócratas y populistas; teoría de la transformación pacífica y parlamentaria al socialismo; apoyo a la Gran Rusia chovinista y pro-guerra estalinista KPRF en Rusia, etc.). [2] En un artículo publicado recientemente, esta organización expresa su entusiasmo por “el asombroso potencial que la IA ofrece a la humanidad”. Afirma que esa IA, que elogia "como la herramienta más maravillosa y general del desarrollo humano jamás ideada", sería una “tecnología revolucionaria cuyo potencial real es armonizar y racionalizar la producción y mejorar los poderes creativos de la humanidad”. [3]

 

Según la CMI, el único problema es que el capitalismo impide que la IA ayude a la humanidad con su potencial progresivo. “Marx explicó que un sistema social dado proporciona un marco para el desarrollo de las fuerzas productivas. Pero, en cierta etapa, las fuerzas productivas superan las relaciones de producción en las que deben operar y, por lo tanto, estas relaciones de producción se convierten en un obstáculo para un mayor desarrollo. (…) La IA y otras tecnologías digitales como Internet representan medios de producción demasiado avanzados para que el capitalismo los utilice adecuadamente. Esto se debe a que el capitalismo es producción para el beneficio privado. (…). La tecnología como Internet y la IA ponen un signo de interrogación sobre este proceso, porque emplean la automatización en un grado muy alto”.

 

Sin embargo, una vez que el capitalismo haya sido reemplazado por un sistema socialista, la humanidad podría beneficiarse del potencial progresivo de la IA. “En una sociedad socialista esto no sería necesariamente algo malo. El artista, por ejemplo, no tendría miedo de los poderes de la IA para producir "obras de arte" en cualquier momento, ya que el arte no se produciría con fines de lucro ni como medio de vida. El arte perdería su vínculo fetichista con la propiedad privada y se produciría por sí mismo o, mejor dicho, por el bien de la sociedad. Sería una expresión genuina de las ideas y talentos de las personas, y una forma de que se comuniquen. Como tal, las obras genéricas de la IA no serían una amenaza, sino que serían herramientas auxiliares para el artista”. [4]

 

Estas citas deberían ser suficientes para mostrar la ingenua defensa de la IA por parte de la CMI, que carece de cualquier reconocimiento de sus gigantescos peligros como instrumentos de la clase dominante, así como de su potencial para reemplazar a los humanos en la toma de decisiones y aumentar su aislamiento social.

 

Detrás de tal enfoque se encuentra una metodología que tiene sus raíces en la distorsión estalinista y socialdemócrata del marxismo que siempre tuvo una visión acrítica de todas las formas de fuerzas productivas. O para decirlo de otra manera, tal revisionismo se basa en la adaptación ideológica a lo que Marx llamó fetichismo de la mercancía, y en concreto una forma de ello: el fetichismo de la tecnología.

 

En los siguientes capítulos elaboraremos con más detalle el enfoque marxista y sus diferencias fundamentales con el entusiasmo acrítico por la IA que muestran varios revisionistas.

 

2. ¿Qué son las fuerzas productivas?

 

 

 

Un pilar del entusiasmo por la IA de los ideólogos burgueses y pseudomarxistas es su comprensión unilateral y, en última instancia, errónea de la naturaleza de las fuerzas productivas. Fascinados por el progreso técnico, suelen equiparar las fuerzas productivas con la producción de mercancías o con la acumulación de medios de producción.

 

En la teoría marxista, sin embargo, las fuerzas productivas incluyen fuerzas de trabajo, así como los materiales que aplican en el proceso de producción. Por lo tanto, las fuerzas productivas son tanto medio de producción (como máquinas), etc., bienes y materias primas (incluida la naturaleza), como trabajadores que operan los medios de producción y entran en la división social del trabajo.

 

Es evidente que los medios de producción y el trabajador son mutuamente dependientes y, desde el punto de vista capitalista, el propósito de aplicar el trabajador a los medios de producción radica en producir mercancías que contienen plusvalía. Las fuerzas productivas no son, pues, simplemente un conjunto de objetos materiales, sino que incluyen también y sobre todo a las personas, sus condiciones de vida, así como a la naturaleza, que es objeto del trabajo. [5]

 

Tal comprensión integral de las fuerzas productivas, que no las reduce a la tecnología y los medios de producción, sino que mantiene un enfoque en la base social y natural de dicha tecnología, es decir, los humanos y la naturaleza, recoge el legado teórico de los clásicos marxistas. El mismo Marx enfatizó repetidamente que la clase obrera es la “mayor fuerza productiva”.

 

La existencia de una clase oprimida es la condición vital de toda sociedad fundada en el antagonismo de clases. La emancipación de la clase oprimida implica, pues, necesariamente la creación de una sociedad nueva. Para que la clase oprimida pueda liberarse, es preciso que las fuerzas productivas ya adquiridas y las relaciones sociales vigentes no puedan seguir existiendo unas al lado de otras. De todos los instrumentos de producción, la fuerza productiva más grande es la propia clase revolucionaria. La organización de los elementos revolucionarios como clase supone la existencia de todas las fuerzas productivas que podían engendrarse en el seno de la vieja sociedad.” [6]

 

En El Capital Volumen I, Marx también enfatizó el significado intrínseco de los humanos y la naturaleza como la base de la producción capitalista. “La producción capitalista por tanto sólo desarrolla la técnica y la combinación del proceso de producción social minando simultáneamente las fuentes de toda riqueza: la tierra y el obrero”. [7]

 

Del mismo tenor, Trotsky llamó al proletariado “la fuerza productiva más importante de la sociedad moderna”. [8] Y en el famoso “Programa de Transición”, publicado en 1938, habla del “estancamiento de las fuerzas productivas”. Lo hizo siendo plenamente consciente del hecho de que se había producido un enorme progreso tecnológico en las décadas de 1920 y 1930 (desde aviones y automóviles hasta la radio). Sin embargo, afirmó que tal progreso no se traducía en progreso social para la gran mayoría de la humanidad, y esta era la pregunta decisiva para él, ya que tenía un enfoque centrado en el ser humano, y no centrado en la tecnología, de la cuestión de las fuerzas productivas. [9]

 

Nikolai Bujarin, un teórico clave del Partido Bolchevique, también compartía ese enfoque sobre el carácter de las fuerzas productivas. En uno de sus libros más importantes publicado en los primeros años posteriores a la Revolución de Octubre de 1917, escribió: “La totalidad de la fuerza de trabajo de la sociedad, en la sociedad puramente capitalista, la del proletariado, es por un lado uno de los dos componentes del concepto fuerzas productivas (puesto que las fuerzas productivas no son otra cosa que el total de los medios de producción y de las fuerzas de trabajo existentes).” [10]

 

3. Fetichismo de la mercancía y fetichismo de la tecnología

 

 

 

El enfoque acrítico de los ideólogos burgueses y pseudomarxistas hacia la IA no es un accidente o simplemente un “concepto erróneo”. Se basa en su incapacidad para ver a través de la niebla que Marx llamó “fetichismo de la mercancía”, una de las principales bases ideológicas del capitalismo.

 

Básicamente, Marx entendió por fetichismo de la mercancía que las relaciones sociales entre humanos aparecen como relaciones entre cosas. Por lo tanto, el valor de una mercancía (incluido el oro o el dinero) reside supuestamente en la naturaleza de estas cosas mismas mientras que, en realidad, refleja más bien el trabajo social objetivado en tales mercancías en las condiciones de las relaciones de producción capitalistas. De aquí se siguen varias formas de fetichismo de la mercancía como el fetichismo del dinero, el fetichismo del capital, etc. [11]

 

La forma mercantil y la relación de valor de los productos del trabajo, en que dicha forma se representa, no tienen absolutamente nada que ver con su naturaleza física ni con las relaciones materiales que de ella provienen. Sólo es la relación social determinada de los mismos hombres, la que adopta aquí para ellos la forma fantasmagórica de una relación entre cosas. Por eso, para encontrar una analogía debemos buscar amparo en la nebulosa región del mundo religioso. Aquí los productos de la mente humana aparecen como imágenes autónomas dotadas de vida propia, relacionadas entre sí y con los hombres. Algo parecido ocurre en el mundo de las mercancías con los productos de la mano humana. Esto es lo que llamo fetichismo, que se adhiere a los productos del trabajo no en bien éstos son producidos como mercancías y es, por tanto, inseparable de la producción mercantil. Este carácter fetichista del mundo de las mercancías proviene, como ya ha mostrado el análisis precedente, del peculiar carácter social del trabajo productor de mercancías.” [12]

 

Un capitalista parece ser rico porque “trabaja” como director general de una corporación, por la propiedad de acciones en la bolsa de valores, por obtener una renta de activos financieros o inmobiliarios, etc. Pero en realidad, tal la riqueza no es creada por tal “trabajo” gerencial ni por casas o por dinero. Se basa más bien en su posición en el proceso capitalista de producción y reproducción que le permite apropiarse de una parte de la plusvalía producida por los trabajadores en la producción social. Los capitalistas no son ricos por su “trabajo” sino por su poder de apropiarse de una parte del valor producido por los trabajadores.

 

Tal fetichismo de la mercancía se basa en la forma alienada del trabajo en el capitalismo, es decir, en la separación de los trabajadores de sus productos del trabajo y la reificación resultante de todas las relaciones humanas. Parece como si a los trabajadores se les pagara por su trabajo cuando, en realidad, solo se les paga para reproducir su fuerza de trabajo. La diferencia entre tal salario y el valor de cambio de la mercancía producida por el trabajador es la plusvalía de la que se apropian los capitalistas. Esta relación “invisible” entre trabajadores y capitalistas, así como entre trabajadores y mercancías es la base de la forma mistificada de todo tipo de fenómenos en la sociedad capitalista.

 

Debido a que las mercancías parecen tener su propio valor (independiente del trabajo social), la gente cree que las máquinas crean valor, cuando en realidad es trabajo humano. Esta es, por cierto, la base de la ilusión burguesa de que una economía podría funcionar sobre la base de la IA y los robots.

 

Debido a que las mercancías parecen tener su propio valor (independiente del trabajo social), los ideólogos burgueses elogian los desarrollos tecnológicos independientemente de si dan como resultado el progreso humano o si dan como resultado una opresión cada vez mayor de las masas populares y una destrucción cada vez mayor del medio ambiente.

 

Debido a que las mercancías parecen tener su propio valor (independiente del trabajo social), los capitalistas pueden vender todo tipo de cosas inútiles como absolutamente necesarias para las personas.

 

Señalaremos de paso que otra forma de fetichismo en el capitalismo es el fetichismo estatal donde el estado capitalista parece representar al pueblo mientras que, en realidad, es un instrumento de la clase dominante.

 

Si bien todas estas son formas diferentes de fetichismo, tienen una base común: la mistificación de las relaciones sociales de explotación y opresión al otorgar atributos a las mercancías, la tecnología, el estado, etc., que supuestamente están contenidos en su forma física material.

 

Como escribió Marx en los Grundrisse: “El tosco materialismo de los economistas, que les hace considerar tanto las relaciones sociales de la producción humana como las determinaciones que las cosas reciben en cuanto subsumidas bajo estas relaciones, como si fueran propiedades naturales de las cosas, es un idealismo igualmente grosero, un fetichismo, sí, que atribuye a las cosas relaciones sociales como determinaciones inmanentes a ellas y de esta suerte las mistifica”. [13]

 

Tal mistificación también se aplica a la ciencia tal como se enseña en las universidades burguesas y la aplican las corporaciones capitalistas. Aquí tenemos una forma de fetichismo que ve las ciencias como "neutrales" y "objetivas" y que ignora los hechos cruciales de que los científicos están bajo presión material para proporcionar los resultados que sus jefes desean y que les permitirían hacer carrera; asimismo, ignoran el hecho de que la mayoría de los científicos carecen de la capacidad de pensar dialécticamente y abordan los problemas científicos más bien desde una perspectiva mecanicista.

 

Abram Deborin, el principal filósofo marxista de la URSS en la década de 1920 antes de la represión estalinista, afirmó una vez que, sin el método de la dialéctica materialista, la ciencia está condenada a adoptar un carácter empirista-burgués. Por lo tanto, escribió: “La dialéctica materialista como método integral debe infundir todas las ciencias concretas y empíricas ya que es, por así decirlo, la ciencia del álgebra que inserta la relación interna a la sustancia concreta.” [14]

 

El filósofo marxista húngaro György Lukács ya llamó la atención sobre este problema en su obra principal “Historia y conciencia de clase”. “Sin embargo esta tendencia de la evolución capitalista va todavía más lejos; el carácter fetichista de las formas económicas, la cosificación de todas las relaciones humanas, la extensión creciente de una división del trabajo que atomiza abstracta y racionalmente el proceso de producción sin preocuparse de las posibilidades y de las capacidades humanas de los productores inmediatos, trasforma los fenómenos de la sociedad y con ellos su apercepción. Surgen hechos «aislados», conjuntos de hechos aislados, sectores particulares que tienen sus propias leyes (teoría económica, derecho, etc.) que parecen ser ya, en su apariencia inmediata, ampliamente elaborados para semejante estudio científico. Tanto es así, que puede parecer particularmente «científico» el llevar hasta el fin y elevar al nivel de una ciencia a esa tendencia ya inherente a los hechos mismos. (...) El carácter histórico de los «hechos» que la ciencia cree captar en semejante «pureza», aparece, sin embargo, de una manera todavía más nefasta. En efecto, estos hechos no sólo están implicados (como productos de la evolución histórica) en un continuo cambio, sino que, además, son —precisamente en la estructura de su objetividad— productos de una época histórica determinada: la del capitalismo. En consecuencia, esta «ciencia», que reconoce, como fundamento del valor científico la manera en que los hechos son dados inmediatamente, y como punto de partida de la conceptualización científica la forma de objetividad de los hechos, esta ciencia se coloca simple y dogmáticamente en el terreno de la sociedad capitalista, aceptando sin crítica su esencia, su estructura de objeto, su legalidad como fundamento inmutable de la «ciencia»”. [15]

 

Es tal adaptación a todas las formas de fetichismo lo que hace que la izquierda oportunista sea acrítica y desconfiada hacia los gobiernos progresistas burgueses en la cima de los estados capitalistas, hacia el estado capitalista que impone una política de confinamiento y Green Passes como un instrumento de política de salud (y también hacia científicos pagados por el estado capitalista o corporaciones que aprueban tales medidas), … o hacia nuevas tecnologías como la IA.

 

Hemos llamado a tal ideología “social-bonapartismo” ya que combina la retórica “socialista” con la falta de oposición o incluso de apoyo absoluto a un estado capitalista fuerte (a menudo con poderes extraordinarios) o a la aplicación de tecnologías que empoderan masivamente a los monopolios y al aparato del estado. [16]

 

Por lo tanto, vemos que el enfoque entusiasta de la CMI hacia la IA, citado al comienzo de este ensayo, no surge de la nada. Se basa en la falta de desconfianza hacia el estado capitalista y los monopolios encarnados en la ideología del socialbonapartismo.

 

 

 

4. La relación entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción

 

 

 

Como señalamos en nuestras tesis sobre IA mencionadas anteriormente, “muchas personas (incluidos los autoproclamados marxistas) discuten las ventajas y desventajas de la IA principalmente desde un punto de vista técnico y la tratan como una especie de tecnología neutral”. Tal enfoque es el resultado del hecho de que muchos socialistas tienen una comprensión teórica errónea de la relación entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción.

 

Básicamente, estos “marxistas” revisionistas consideran que las fuerzas productivas tienen un carácter neutral y objetivamente revolucionario. A medida que las fuerzas productivas se expanden cada vez más, chocan con las relaciones de producción, ya que estas últimas se convierten en una traba conservadora. Por lo tanto, ven la contradicción entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción como una entre un factor revolucionario (fuerzas productivas) y uno conservador (relaciones de producción). Si bien los defensores de tal enfoque admiten fácilmente que las relaciones de producción también influyen en el desarrollo de las fuerzas productivas, limitan tal impacto solo a la posibilidad de desacelerar o incluso detener temporalmente la expansión de las fuerzas productivas.

 

Un ejemplo de un enfoque tan unilateral y mecanicista es el conocido ensayo de Stalin “Sobre el materialismo dialéctico y el materialismo histórico” publicado en 1938. “La segunda característica de la producción consiste en que sus cambios y su desarrollo arrancan siempre de los cambios y del desarrollo de las fuerzas productivas, y, ante todo, de los que afectan a los instrumentos de producción. Las fuerzas productivas son, por lo tanto, el elemento más dinámico y más revolucionario de la producción. Al principio, cambian y se desarrollan las fuerzas productivas de la sociedad y luego, en dependencia con estos cambios y en consonancia con ellos, cambian las relaciones de producción entre los hombres, sus relaciones económicas. Sin embargo, esto no quiere decir que las relaciones de producción no influyan sobre el desarrollo de las fuerzas productivas y que éstas no dependan de aquéllas. Las relaciones de producción, aunque su desarrollo dependa del desarrollo de las fuerzas productivas, actúan a su vez sobre el desarrollo de éstas, acelerándolo o amortiguándolo. A este propósito conviene advertir que las relaciones de producción no pueden quedarse por un tiempo demasiado largo rezagadas de las fuerzas productivas al crecer éstas, ni hallarse en contradicción con ellas, ya que las fuerzas productivas sólo pueden desarrollarse plenamente cuando las relaciones de producción están en armonía con el carácter y el estado de dichas fuerzas productivas y dan curso libre al desarrollo de éstas. Por eso, por muy rezagadas que las relaciones de producción se queden con respecto al desarrollo de las fuerzas productivas, tienen necesariamente que ponerse y se ponen realmente -más tarde o más temprano- en armonía con el nivel de desarrollo de las fuerzas productivas y con el carácter de éstas. En otro caso, nos encontraríamos ante una ruptura radical de la unidad entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción dentro del sistema de ésta, ante un descoyuntamiento de la producción en bloque, ante una crisis de producción, ante la destrucción de las fuerzas productivas”. [17]

 

Este punto de vista ha sido sostenido por los ideólogos estalinistas mucho después de la muerte del dictador. En un trabajo estándar sobre filosofía marxista, un grupo de académicos soviéticos presentó el papel de la tecnología a fines del siglo XX como una imagen radiante del progreso tecnológico y la automatización desarrollados bajo condiciones capitalistas.

 

Los avances científicos y su aplicación tecnológica a mediados del siglo XX crearon las condiciones previas para un nuevo salto grandioso en el desarrollo de las fuerzas productivas, para la revolución científica y tecnológica contemporánea, que combina cambios revolucionarios en la ciencia y la tecnología. Esta revolución introduce la era de la producción automatizada y conduce a un cambio fundamental en el lugar del hombre en la producción al crear en el curso de su desarrollo las condiciones técnicas reales para la realización de la previsión de Marx. La máquina de trabajo y el motor permitieron transferir del hombre a los dispositivos técnicos la función de influencia inmediata sobre el objeto de trabajo. Pero el hombre aún conservaba el control de la máquina y el proceso de producción. Gracias a las técnicas informáticas, la máquina asume hoy también la función de controlar la producción. El proceso directo de producción material ahora puede llevarse a cabo automáticamente, sin participación humana. Esto eleva las fuerzas productivas a un nivel cualitativamente nuevo. Por el momento todavía estamos al comienzo de este proceso, pero sus perspectivas ya son bastante claras: el desarrollo está pasando de la automatización parcial a la total, cuando no habrá simplemente una herramienta, o incluso un sistema de máquinas, entre el hombre y la naturaleza, sino un proceso de producción automatizado”. [18]

 

Sería completamente erróneo imaginar que sólo el estalinismo aboga por una comprensión tan fetichista de las fuerzas productivas. Los ideólogos socialdemócratas básicamente han compartido ese enfoque al igual que varios académicos de “izquierda”. [19] Y en la última década, varios ideólogos autoproclamados “marxistas” toman la IA y otras nuevas tecnologías como confirmación de tal enfoque. Como ejemplos de esto último, podríamos referirnos al Manifiesto decadente de Aaron Bastani para un "comunismo de lujo completamente automatizado" que se basa en "que la sociedad avance en el camino de la automatización y, en última instancia, de la inteligencia artificial". [20] El concepto de Nick Srnicek y Alex Williams de un “mundo poscapitalista sin trabajo” es otro ejemplo de tal tendencia. [21]

 

Kohei Saito, un erudito marxista de Japón, cuyos trabajos sobre Ecosocialismo han ganado popularidad recientemente en Japón e internacionalmente, elabora una defensa bien fundamentada del enfoque de Marx sobre las fuerzas productivas que estaba libre de fetichismo tecnológico, pero más bien centrado en el desarrollo del progreso social de la humanidad. En un nuevo libro, señala correctamente que muchos autoproclamados marxistas fetichizan las fuerzas productivas en la forma en que se desarrollan bajo las relaciones de propiedad capitalista. “La visión tradicional fetichiza las fuerzas productivas desarrolladas bajo el capitalismo, considerándolas como si fueran fuerzas neutrales que el proletariado puede tomar y utilizar para establecer una sociedad socialista. Lo que falta aquí es un análisis de la transformación material real del proceso de trabajo bajo las relaciones de producción capitalistas que ‘corresponde’ al modo de producción capitalista”. [22]

 

Otros dos teóricos marxistas de renombre que trataron intensamente la relación entre el capitalismo y el medio ambiente, Fred Magdoff y John Bellamy Foster, comentaron con un espíritu similar: “En lo que respecta a la tecnología, el capitalismo está lejos de ser neutral. Invariablemente favorece aquellas tecnologías particulares que aumentan las ganancias, la acumulación y el crecimiento económico. De hecho, tiene un historial de promoción de aquellas tecnologías que son más destructivas para el medio ambiente: dependencia de los combustibles fósiles, productos químicos sintéticos tóxicos (surgidos en particular de la producción petroquímica), energía nuclear, grandes represas, etc. En su precipitada carrera por expandirse, el capitalismo sistemáticamente da lugar a tecnologías que producen desechos en grandes cantidades, siempre que los costos puedan externalizarse en la naturaleza y la sociedad y no en las propias corporaciones. Dado que el objetivo tecnológico es alimentar el crecimiento, la tendencia es elegir aquellas tecnologías que maximicen el rendimiento general de recursos y energía en aras de una mayor producción económica general”. [23]

 

Un problema fundamental con el enfoque fetichista de la tecnología es su ignorancia del hecho fundamental de que la relación entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción es dialéctica, es decir, no es solo la primera la que determina la segunda sino también, viceversa, la última forma. el primero

 

Como la clase dominante tiene un gran interés en la guerra para expandir sus esferas de influencia, se asegura de que se produzcan desarrollos tecnológicos en campos que son relevantes para mejorar su poderío militar. Dado que las corporaciones petroleras no tenían interés en perder su negocio, reprimieron durante décadas la innovación tecnológica que podría haber reemplazado a los automóviles impulsados por combustible. Dado que la humanidad está dominada por las potencias imperialistas y los monopolios, se invierten ingentes recursos para desarrollar televisión de alta definición, teléfonos inteligentes cada vez más rápidos, etc. en lugar de desarrollar tecnologías que podrían mejorar sustancialmente las condiciones de vida de las masas populares en los países semicoloniales del Sur Global.

 

O, para dar un ejemplo más: un número creciente de miembros de la élite gobernante en los países occidentales está ansioso por lograr la prolongación de sus vidas. Por lo tanto, financian investigaciones masivas en biología molecular y modificación genética para extender su vida y que puedan vegetar como geriátricos. Al mismo tiempo, la mayoría de la humanidad padece enfermedades bien conocidas que podrían curarse fácilmente si se dispusiera de los medios económicos necesarios.

 

Los defensores de un enfoque de “fetichismo de las fuerzas productivas” a menudo se refieren al conocido pasaje de Marx en el Prefacio de 1859 a su Contribución a la Crítica de la Economía Política. “En la producción social de su existencia, los hombres establecen determinadas relaciones, necesarias e independientes de su voluntad, relaciones de producción que corresponden a un determinado estadio evolutivo de sus fuerzas productivas materiales. La totalidad de esas relaciones de producción constituye la estructura económica de la sociedad, la base real sobre la cual se alza un edificio jurídico y político, y a la cual corresponden determinadas formas de conciencia social. El modo de producción de la vida material determina el proceso social, político e intelectual de la vida en general. No es la conciencia de los hombres lo que determina su ser, sino, por el contrario, es su existencia social lo que determina su conciencia. En un estudio determinado de su desarrollo, las fuerzas productivas materiales de la sociedad entran en contradicción con las relaciones de producción existentes o —lo cual sólo constituye una expresión jurídica de lo mismo— con las relaciones de producción dentro de las cuales se habían estado moviendo hasta ese momento. Esas relaciones se transforman de formas de desarrollo de las fuerzas productivas en ataduras de las mismas. Se inicia entonces una época de revolución social. Con la modificación del fundamento económico, todo ese edificio descomunal se trastoca con mayor o menor rapidez.”. [24]

 

Sin embargo, todo lo que hizo Marx en su Prefacio de 1859 (y otras obras relevantes) fue presentar un esbozo general y aproximado de las tendencias más fundamentales en el desarrollo histórico. No menos pero no más. Desafortunadamente, varios revisionistas toman un esquema general como la caracterización concreta de la relación entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción y terminan en puntos de vista mecanicistas unilaterales como los citados anteriormente.

 

En contraste con los fetichistas pro-capitalistas, Marx tenía un enfoque mucho más dialéctico de la relación entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción, ya que reconoció plenamente cómo estas últimas repercuten sobre las fuerzas productivas, en particular sobre las clases oprimidas y la naturaleza. (ver también su cita antes mencionada sobre las consecuencias negativas de la producción capitalista para “la tierra y el trabajador”).

 

Aquí solo nos ocupamos aún, de cómo el proceso de valorización del capital es al mismo tiempo el de su desvalorización. No corresponde analizar aquí hasta qué punto, también, así como el capital tiene una tendencia a aumentar desmesuradamente las fuerzas productivas, limita, hace unilateral, etc. la principal fuerza productiva, el hombre mismo; en suma, tiene la tendencia a limitar las fuerzas productivas.” [25]

 

Con la preponderancia cada vez mayor de la población urbana, amontonada en grandes centros, la producción capitalista acumula, de una parte, la fuerza motriz histórica de la sociedad y, de otra, perturba el intercambio orgánico entre el ser humano y la tierra, es decir, el retorno al suelo de los componentes consumidos por el hombre bajo la forma de provisiones y vestimenta, altera la condición natural eterna de la fertilidad permanente del suelo”. [26]

 

¿Significa esto que negamos el papel primario de las fuerzas productivas en relación con las relaciones de producción, que rechazamos la tesis de que las fuerzas productivas son la fuerza motriz en relación con las relaciones de producción? De nada. Pensamos que quienes así lo afirman cometen un error en una dirección idealista.

 

Sin embargo, rechazamos una comprensión mecanicista de tal relación. De hecho, ambas, las fuerzas productivas y las relaciones de producción, se influyen y moldean mutuamente. Lo más importante, por supuesto, es el papel de la lucha de clases, como enfatizaron Marx y Engels en el Manifiesto Comunista. Sólo en última instancia las fuerzas productivas son el motor más determinante, más histórico, en relación con las relaciones de producción.

 

Los clásicos marxistas adoptaron un enfoque dialéctico de este tipo en varios temas. Demos dos ejemplos y analogías al mismo tiempo. Engels explicó en su famosa carta a Joseph Bloch que la relación entre base y superestructura no debe entenderse como una relación unilateral donde la superestructura es solo un reflejo pasivo de las relaciones económicas en la base. No, insistió en que se trata de una relación recíproca donde la base es sólo “en última instancia” el factor determinante.

 

Según la concepción materialista de la historia, el factor que en última instancia determina la historia es la producción y la reproducción de la vida real. Ni Marx ni yo hemos afirmado nunca más que esto. Si alguien lo tergiversa diciendo que el factor económico es el único determinante, convertirá aquella tesis en una frase vacua, abstracta, absurda. La situación económica es la base, pero los diversos factores de la superestructura que sobre ella se levanta --las formas políticas de la lucha de clases y sus resultados, las Constituciones que, después de ganada una batalla, redacta la clase triunfante, etc., las formas jurídicas, e incluso los reflejos de todas estas luchas reales en el cerebro de los participantes, las teorías políticas, jurídicas, filosóficas, las ideas religiosas y el desarrollo ulterior de éstas hasta convertirlas en un sistema de dogmas-- ejercen también su influencia sobre el curso de las luchas históricas y determinan, predominantemente en muchos casos, su forma. Es un juego mutuo de acciones y reacciones entre todos estos factores, en el que, a través de toda la muchedumbre infinita de casualidades (es decir, de cosas y acaecimientos cuya trabazón interna es tan remota o tan difícil de probar, que podemos considerarla como inexistente, no hacer caso de ella), acaba siempre imponiéndose como necesidad el movimiento económico. De otro modo, aplicar la teoría a una época histórica cualquiera sería más fácil que resolver una simple ecuación de primer grado. Somos nosotros mismos quienes hacemos nuestra historia, pero la hacemos, en primer lugar, con arreglo a premisas y condiciones muy concretas. Entre ellas, son las económicas las que deciden en última instancia. Pero también desempeñan su papel, aunque no sea decisivo, las condiciones políticas, y hasta la tradición, que merodea como un duende en las cabezas de los hombres.” [27]

 

Lo mismo ocurre con la relación entre el ser y la conciencia, donde ésta no es un mero reflejo pasivo de las condiciones objetivas, sino una fuerza activa que interviene y configura la realidad. Sólo en última instancia el ser es el factor determinante en relación con la conciencia.

 

Otro aspecto importante en la relación entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción es el hecho de que tal relación evoluciona y cambia en el curso de una época histórica. En las primeras etapas, cuando ha surgido una nueva formación social histórica, las relaciones de producción son bastante favorables para el crecimiento de las fuerzas productivas. Sin embargo, más tarde, las mismas relaciones de producción se convierten cada vez más en un freno para las fuerzas productivas y cuanto mayor es la contradicción entre las dos, más deforman y distorsionan las relaciones de producción las fuerzas productivas y, en última instancia, provocan su declive.

 

Los ingenuos defensores de la IA bajo el disfraz del “marxismo” ignoran por completo el hecho de que vivimos en un período de decadencia capitalista donde la contradicción entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción se intensifica cada vez más. Trotsky escribió en el Programa de Transición sobre el “estancamiento de las fuerzas productivas” y que “los requisitos previos objetivos para la revolución proletaria no solo han ‘madurado’; se han empezado a pudrir un poco”. Esto se dijo en 1938: ¿cuánto más relevante es hoy en día, ya que vivimos en un período histórico de catástrofes y crisis climática?

 

Otra consecuencia de este proceso es la tendencia a la transformación de las fuerzas productivas en fuerzas destructivas. Trataremos este tema en el capítulo siguiente.

 

5. Transformación de las fuerzas productivas en fuerzas destructivas

 

 

 

Tal contradicción creciente entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción debe tener consecuencias para el desarrollo de las propias fuerzas productivas. Una planta que está enjaulada en una caja no puede brotar indefinidamente; en algún momento se ve obligada a dejar de crecer, a extenderse hacia los lados o hacia abajo o a morir.

 

Por lo tanto, las relaciones de propiedad históricamente obsoletas obstaculizan necesariamente el mayor desarrollo de las fuerzas productivas: piense en las bombillas de larga duración o los teléfonos inteligentes que no se producen porque serían menos rentables, por nombrar solo dos ejemplos bien conocidos. O tomemos el ejemplo de que el estado capitalista empuja a los científicos a desarrollar nuevas tecnologías que tienen un extraordinario poder de destrucción (por ejemplo, armas bioquímicas, misiles hipersónicos) o que se enfocan en la vigilancia de la población.

 

Marx y Engels enfatizaron este tren de pensamientos desde el principio. En La ideología alemana, declararon: “[Su desarrollo] engendró una masa de fuerzas productivas que encontraban en la propiedad privada una traba entorpecedora, como los gremios lo habían sido para la manufactura y la pequeña explotación agrícola para los avances de la artesanía. Estas fuerzas productivas, bajo el régimen de la propiedad privada, sólo experimentaban un desarrollo unilateral, se convertían para la mayoría en fuerzas destructivas.” [28]

 

Y en otro momento, escribieron en el mismo libro: “Hemos puesto de manifiesto que los individuos actuales necesitan abolir la propiedad privada, porque las fuerzas de producción y las formas de intercambio se han desarrollado ya con tal amplitud, que bajo el imperio de la propiedad privada se convierten en fuerzas destructivas y porque el antagonismo entre las clases se ha visto empujado a su máxima culminación.” [29]

 

La historia moderna nos ha proporcionado numerosos ejemplos de la exactitud de la tesis marxista de la tendencia creciente de la transformación de las fuerzas productivas en fuerzas destructivas. Piense en los medios modernos de guerra; las centrales nucleares que constituyen un riesgo permanente para la población y que producen residuos altamente peligrosos; sobre autos, aviones y fábricas diseñadas de tal manera que agotan la capa de ozono; sobre cultivos genéticamente modificados que socavan la agricultura sostenible y que tienen consecuencias devastadoras para la biodiversidad y la salud.

 

Por lo tanto, el último desarrollo de la tecnología moderna, la Inteligencia Artificial, es solo otro ejemplo de tal transformación de las fuerzas productivas en fuerzas destructivas. Debe tomarse como una advertencia seria que docenas de destacados expertos en IA hayan firmado recientemente la siguiente declaración: "Mitigar el riesgo de extinción de la IA debería ser una prioridad mundial junto con otros riesgos a escala social, como pandemias y guerras nucleares". [30]

 

6. Consecuencias de la IA para la economía capitalista

 

 

 

En este punto, discutiremos brevemente las consecuencias de la aplicación generalizada de la IA para la economía capitalista. Varios capitalistas monopolistas y sus expertos en economía son optimistas de que la IA provocará un nuevo estímulo para un período de crecimiento económico acelerado.

 

Ciertamente es cierto que, en el primer período, aquellas corporaciones que apliquen dicha tecnología inicialmente obtendrán una ventaja sobre sus competidores, ya que podrán producir más barato pero vender sus productos al precio promedio del mercado. Sin embargo, en cuanto se generaliza la aplicación de la IA, tal ventaja desaparece.

 

El problema fundamental del capitalismo -algo que es un libro cerrado para los economistas burgueses- es el hecho de que sólo el trabajo vivo crea valor y, por tanto, plusvalía. El trabajo muerto, es decir, las máquinas (como la IA), no crean valor. Tales máquinas solo transmiten valor ya existente que está incorporado en la IA por su desarrollo previo por parte de la fuerza laboral. Sin embargo, es sólo esa plusvalía la que permite a los capitalistas obtener ganancias.

 

Por lo tanto, como señalamos en las Tesis de la CCRI sobre IA mencionadas anteriormente, la aplicación de esta nueva tecnología no provocará un nuevo período de crecimiento, sino que acelerará la tendencia a la baja de la tasa de ganancia. En otras palabras, más bien profundizará la crisis capitalista y empujará al sistema más cerca de su colapso.

 

Marx ya señaló estos problemas fundamentales del capitalismo. Así lo señaló en los Grundrisse, su base para El capital: “Dado que esta disminución de la ganancia es sinónimo de una disminución en la relación entre el trabajo inmediato y la cantidad de trabajo objetivado que reproduce y vuelve a plantear, el capital intentará todo para compensar la pequeñez de la proporción del trabajo vivo con respecto al tamaño del capital en general, y por lo tanto de la pequeñez de la proporción que la plusvalía, si se expresa como ganancia, guarda con el capital prepuesto. Procurará hacerlo reduciendo la asignación hecha al trabajo necesario y ampliando aún más la cantidad de trabajo excedente con respecto al trabajo total empleado. Por lo tanto, el mayor desarrollo del poder productivo junto con la mayor expansión de la riqueza existente coincidirá con la depreciación del capital, la degradación del trabajador y el agotamiento más enderezado de sus fuerzas vitales. Estas contradicciones conducen a explosiones, cataclismos, crisis, en las que por suspensión momentánea del trabajo y aniquilamiento de una gran parte del capital, éste es reducido violentamente hasta el punto de poder seguir empleando plenamente sus fuerzas productivas sin suicidarse. Sin embargo, estas catástrofes que se repiten regularmente conducen a su repetición en una escala mayor y, finalmente, a su derrocamiento violento”. [31]

 

Y en el capítulo 24 del Volumen I de El Capital, Marx esboza el destino del capitalismo de la siguiente manera: “Con la disminución constante en el número de los magnates capitalistas que usurpan y monopolizan todas las ventajas de este proceso de trastocamiento, se acrecienta la masa de la miseria, de la opresión, de la servidumbre, de la degeneración, de la explotación, pero se acrecienta también la rebeldía de la clase obrera, una clase cuyo número aumenta de manera constante y que es disciplinada, unida y organizada por el mecanismo mismo del proceso capitalista de producción. El monopolio ejercido por el capital se convierte en traba del modo de producción que ha florecido con él y bajo él. La concentración de los medios de producción y la socialización del trabajo alcanzan un punto en que son incompatibles con su corteza capitalista. Se la hace saltar. Suena la hora postrera de la propiedad privada capitalista. Los expropiadores son expropiados. El modo capitalista de producción y de apropiación, y por tanto la propiedad privada capitalista, es la primera negación de la propiedad privada individual, fundada en el trabajo propio. La negación de la producción capitalista se produce por sí misma, con la necesidad de un proceso natural. Es la negación de la negación. Ésta restaura la propiedad individual, pero sobre el fundamento de la conquista alcanzada por la era capitalista: la cooperación de trabajadores libres y su propiedad colectiva sobre la tierra y sobre los medios de producción producidos por el trabajo mismo.” [32]

 

Tal visión marxista no es solo una tesis "abstracta", sino que puede observarse en la realidad de la economía capitalista con la ayuda de las estadísticas oficiales. De hecho, ya vimos en décadas pasadas que la introducción masiva de nuevas tecnologías (ordenador, robots industriales, internet, etc.) no resultó en la aceleración del crecimiento económico. Ni siquiera aumentó las tasas de crecimiento de la productividad laboral. En otras palabras, la economía mundial capitalista ha experimentado un largo período de estancamiento y declive, por supuesto, con altibajos cíclicos, desde la década de 1970 y, en particular, desde 2008, a pesar de la introducción generalizada de tecnologías modernas. Ya lo señalamos en otros trabajos y nos limitaremos a presentar algunos datos estadísticos. [33]

 

En la Tabla 1 y la Figura 1 vemos el crecimiento masivo de usuarios de Internet, así como la creciente aplicación de robots industriales en la economía global.

 

 

 

Tabla 1. Tasa de Penetración Global de Internet, 1997-2017 [34]

 

Usuarios de Internet por cada 100 habitantes

 

1997                    2002                    2006                    2010                    2014                    2017

 

11                         42                        54                        66                         76                         81

 

 

 

Figura 1. Densidad robótica industrial mundial, 2000-2020 [35]

 

 

 

Sin embargo, tal difusión de tecnologías modernas no se tradujo en una aceleración del crecimiento económico. En la Figura 2 y la Tabla 2 mostramos que las tasas de crecimiento del Producto Interno Bruto (PIB) global respectivamente para la producción industrial no aumentaron desde mediados de la década de 1970, sino que disminuyeron.

 

 

 

Figura 2. Crecimiento de la producción mundial 1960-2019 [36]

 

 

 

 

 

Tabla 2. Tasas de crecimiento industrial, países y regiones seleccionados, 1950–2014 [37]

 

                                                                                                   (Porcentaje, promedio anual)

 

Grupos                                                         1950-73              1973-90             1990-2007              2007-14

 

Alemania, Japón & EE.UU.                        7.9                       2.4                       2.2                            0.3

 

Periferia europea                                       8.9                       3.3                       2.8                            0.0

 

Asia                                                                8.5                       5.8                       4.2                            4.1

 

América Latina & el Caribe                      5.7                       2.7                       2.2                            1.0

 

Medio Oriente & Norte de África           6.2                       6.1                       4.5                            3.2

 

África subsahariana                                   5.5                       3.5                       3.9                            4.1

 

 

 

En la Figura 3 y la Tabla 3 vemos la misma tendencia para la productividad laboral global.

 

 

 

Figura 3. Crecimiento de la producción mundial per cápita 1960-2019 [38]

 

 

 

 

 

Tabla 3. Crecimiento de la productividad laboral en economías avanzadas, 1970-2018 [39]

 

                                                         PIB por hora trabajada, variación porcentual a tasa anual

 

                                                         1970-96             1996-2004          2004-14              2014-18

 

Estados Unidos                            1,52                     2,50                     1,12                     0,7

 

Reino Unido                                  2,56                     2,45                     0,45                     0,6

 

Italia                                                2,65                     0,64                     0,04                     0,0

 

Alemania                                       2,90                     1,68                     0,86                     0,7

 

Francia                                           3,09                     2,02                     0,71                     0,7

 

Japón                                              3,33                     1,94                     0,87                     0,9

 

Corea                                              6,95                     5,19                     3,58                     1,8

 

 

 

Finalmente, reproducimos una figura proporcionada por Michael Roberts –un reconocido economista marxista– que muestra que tal caída en el crecimiento de la producción tuvo su base última en la tendencia a la baja de la tasa de ganancia. (ver Figura 4)

 

 

 

Figura 4. Tasa de ganancia del G20, 1950-2019 [40]

 

 

 

 

 

En resumen, vemos que la introducción de nuevas tecnologías no da como resultado una aceleración del crecimiento si tiene lugar en el contexto de un declive a largo plazo de la acumulación capitalista. De hecho, una economía capitalista basada en gran medida en la IA produciría solo una pequeña cantidad de plusvalía y, al mismo tiempo, provocaría una gran inestabilidad política y social dado que aumentaría radicalmente las masas de trabajadores precarios y desempleados. Hasta cierto punto, se puede decir que la IA, como tecnología que no produce valor, se adelanta al fin del capitalismo.

 

 


 

7. La liberación de las fuerzas productivas de las trabas de las obsoletas relaciones de producción capitalistas

 

 

 

Otra interpretación errónea del enfoque de Marx por parte de los defensores de la IA de “izquierda” se refiere a su formulación de la liberación de las fuerzas productivas de las cadenas de las obsoletas relaciones capitalistas de producción (ver la cita mencionada anteriormente del Prefacio de 1859). Estos distorsionadores “marxistas” del marxismo imaginan que esta declaración simplemente significaría que las relaciones de producción capitalistas impiden que crezca todo el potencial de las fuerzas productivas (formadas bajo el capitalismo), por lo que uno tiene que transformar las relaciones de producción capitalistas para permitir las fuerzas productivas reanuden su crecimiento, en la misma dirección y con el mismo carácter que antes en las condiciones capitalistas.

 

En realidad, la idea de Marx de la liberación de las fuerzas productivas de las cadenas de las obsoletas relaciones capitalistas de producción significa algo muy diferente. Primero, como elaboramos en el capítulo 2, la fuerza productiva más importante son las masas trabajadoras. Por tanto, la liberación de las fuerzas productivas significa, ante todo, la liberación de la clase obrera y de las masas populares para que desarrollen sus necesidades y capacidades sin las cadenas del capitalismo.

 

En segundo lugar, la liberación de las fuerzas productivas de las trabas de las obsoletas relaciones capitalistas de producción simplemente significa que las fuerzas productivas ya no se deforman, distorsionan ni obstaculizan en su desarrollo en beneficio de toda la sociedad.

 

Además, sería un error imaginar el proceso de liberación de las fuerzas productivas de las trabas de las relaciones de propiedad privada como un proceso lineal, es decir, que las fuerzas productivas crecerían continuamente y, cuando alcanzaran los límites impuestos por el sistema capitalista, este provoca explosiones sociales y políticas que resultan en la eliminación de las obsoletas relaciones de producción y su sustitución por una sociedad socialista. Tal concepción sería muy poco dialéctica y mecanicista.

 

De hecho, el proceso de choque entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción puede tener un carácter prolongado sin una solución decisiva por un período más largo. O puede resultar en un colapso de las fuerzas productivas y una regresión histórica por un período determinado.

 

Hay varios ejemplos de períodos tan largos de crisis o incluso de decadencia. Tomemos la época de agonía de muerte del Imperio Romano para ser reemplazada por otros siglos de imperios, crisis y guerras de corta duración; o, para nombrar otro ejemplo, China en el largo período de reinos rivales, guerras devastadoras y miseria desde finales del siglo II hasta finales del siglo VI (la llamada era de las Seis Dinastías). Encontramos ejemplos similares de largos períodos de crisis en la historia más reciente, como la época agonizante del feudalismo tardío en Europa entre los siglos XIV y XVII, caracterizada por grandes guerras y plagas devastadoras; o el “siglo de la humillación” de China que comenzó en 1839 cuando fue violada por las potencias imperialistas, funcionarios corruptos y señores de la guerra reaccionarios.

 

Y, finalmente, nos referiremos a la época actual del capitalismo monopolista. Ya vio un período de guerras mundiales, asesinatos en masa y colapso económico (1914-45); y actualmente, desde el 2008, vivimos un período caracterizado por amenazas civilizatorias, guerras y depresión económica. [41]

 

8. Fuerzas productivas, alienación y modo de vida bajo el capitalismo

 

 

 

En las Tesis de la CCRI sobre IA, afirmamos: “La IA representa respectivamente facilita una forma extrema de alienación capitalista. Aumenta masivamente la tendencia ya existente del capitalismo de alienar a los seres humanos entre sí, así como de la naturaleza. Permite el aislamiento de los humanos tanto en los lugares de trabajo como en su vida social (home office, Metaverse, etc.) Aumenta la pasividad de los humanos ya que pueden buscar refugio en la realidad virtual, es decir, combinando el estatus de un superguerrero virtual con pereza física completamente desconectado de la sociedad y la naturaleza. Además, la IA quita habilidades sociales como la comunicación a los humanos. Es la alienación capitalista hasta el infinito. En resumen, la IA acelera la tendencia ya existente del capitalismo a la desocialización de los humanos y la deshumanización de la sociedad ("Entgesellschaftlichung der Menschen und Entmenschlichung der Gesellschaft").

 

Tal enfoque se basa en la comprensión de Marx de la naturaleza de las fuerzas productivas y el papel de la producción en la sociedad. Como demostramos anteriormente, los fundadores del socialismo científico enfatizaron que las fuerzas productivas incluyen no solo los medios técnicos de producción sino también, y en particular, a los productores, es decir, la clase trabajadora.

 

Además, señalaron la estrecha relación de las diferentes esferas de producción y reproducción del capital, es decir, que la producción, la distribución, el intercambio y el consumo forman parte de una totalidad.

 

El resultado al que llegamos no es que la producción, la distribución, el intercambio y el consumo sean idénticos, sino  que constituyen las articulaciones de una totalidad, diferenciaciones dentro de una unidad. La producción trasciende tanto más allá de sí misma en la determinación opuesta de la producción, como más allá de los otros momentos. A partir de ella, el proceso recomienza siempre nuevamente. Se comprende que el intercambio y el consumo no puedan ser lo trascendente. Y lo mismo puede decirse de la distribución en cuanto distribución de los productos. Pero como distribución de los agentes de la producción, constituye un momento de la producción. Una producción determinada, por lo tanto, determina un consumo, una distribución, un intercambio determinado y relaciones recíprocas determinadas de estos diferentes momentos. A decir verdad, también la producción, bajo su forma unilateral, está a su vez determinada por los otros momentos. Por ejemplo, cuando el mercado, o sea la esfera del cambio, se extiende, la producción amplía su ámbito y se subdivide más en profundidad. Al darse transformaciones de la distribución se dan cambios en la producción en el p. ej., de la concentración del capital o de una distinta distribución de la población en la ciudad y en el campo, etc. Finalmente, las necesidades del consumo determinan la producción. Entre los diferentes momentos tiene lugar una acción recíproca. Esto ocurre siempre en todos los conjuntos orgánicos.” [42]

 

Esta es la base económica del hecho de que el capitalismo como modo específico de producción determina un modo específico de vida. Como señaló Marx en la cita antes mencionada del Prefacio de 1859 a su Contribución a la Crítica de la Economía Política: “El modo de producción de la vida material determina el proceso social, político e intelectual de la vida en general”.

 

Por lo tanto, la alienación de los humanos, una característica intrínseca del capitalismo, tiene sus raíces en la separación de los productores de los productos de su trabajo, de su falta de control sobre todo el proceso de producción. Tal proceso es la base del fetichismo de la mercancía (como explicamos anteriormente). Al mismo tiempo, también es el fundamento de la alienación en todos los demás sectores de la vida social, desde las esferas del consumo, las relaciones interpersonales y la ideología. [43]

 

La dominación del capitalista sobre el obrero es por consiguiente la de cosa sobre el hombre, la del trabajo muerto sobre el trabajo vivo, la del producto libre el productor, ya que en realidad las que se convierten en medios de dominación sobre los obreros (pero sólo como medios de la dominación del mismo), no son sino meros resultados del proceso de producción, los productos del mismo. En la producción mate en el verdadero proceso de la vida social —pues esto es el proceso de la producción— se da exactamente la misma relación e en el terreno ideológico se presenta en la religión: la conversión del sujeto en el objeto y viceversa. Considerada históricamente, esta conversión aparece como el momento de necesario para imponer por la violencia, y a expensas ge la mayoría, la creación de la riqueza en cuanto tal, es decir, desarrollo inexorable de las fuerzas productivas del trabajo social, que es lo único que puede constituir la base material de una sociedad humana libre. Es necesario pasar a través de esta forma antitética, así como en un principio el hombre debe atribuir una forma religiosa a sus facultades intelectuales, como poderes independientes que se le enfrentan. Se trata del proceso de enajenación de su propio trabajo”. [44]

 

En este caso, como en todos, la identidad entre la naturaleza y el hombre se manifiesta también de tal modo que la actitud limitada de los hombres hacia la naturaleza condiciona la limitada actitud de unos hombres para con otros, y ésta, a su vez, determina su actitud limitada hacia la naturaleza, precisamente porque la naturaleza apenas ha sufrido aún modificación histórica alguna”. [45]

 

Por lo tanto, el proceso de creciente contradicción entre las fuerzas productivas y las relaciones de producción no sólo da como resultado una creciente deformación y decadencia de las fuerzas productivas, sino también una creciente deformación y decadencia del consumo y la vida social. Así, tenemos, por un lado, un número creciente de pobres y víctimas de catástrofes provocadas por la guerra, el cambio climático, etc. y, por otro lado, sociedades en los países ricos donde se inventan todo tipo de productos de lujo para que la gente se sienta cómodos en sus vidas cada vez más aisladas.

 

Espero que los lectores se disculpen si cuento brevemente un clip publicitario que vi recientemente. En este clip, una mujer se sienta frente a la pantalla de una computadora. A un lado del teclado hay un cuenco con galletas. En lugar de tomar las galletas con la mano, tiene un brazo robótico en el escritorio que toma una galleta y se la pone en la mano. Esto simboliza la aplicación absurda de los logros más modernos en tecnologías de robots con el fin de hacer que los humanos sean aún más pasivos.

 

La IA podría convertirse en un instrumento para profundizar aún más la alienación de los humanos no solo de los productos de su trabajo sino también de la sociedad como tal. Conceptos como oficina en casa, metaverso, etc. apuntan todos en la misma dirección.

 

Estos desarrollos tecnológicos también son clave para varios proyectos de la clase dominante que apuntan a la manipulación forzada de la naturaleza. Ejemplos de esto son las formas de bioingeniería que satisfarán el deseo decadente de los ricos por la inmortalidad. [46]

 

Otro ejemplo es el atroz plan de Elon Musk para implantar un chip en un cerebro humano. “Con la ayuda de un robot quirúrgico, una parte del cráneo se reemplaza con un disco Neuralink y sus delgados cables se insertan estratégicamente en el cerebro, mostró una demostración inicial. El disco registra la actividad nerviosa, transmitiendo la información a través de una señal inalámbrica Bluetooth común a un dispositivo como un teléfono inteligente, según Musk”. La declaración de Musk: “Podría estar debajo de tu cabello y no lo sabrías”, no es para nada reconfortante, ¡sino muy inquietante! [47]

 

Actualmente, parece que existen dos tendencias dentro de la clase dominante con respecto a la cuestión de cómo aplicar la IA y con qué propósito. Un campo se esfuerza por reemplazar la fuerza laboral viva con máquinas. El otro campo prefiere combinar humanos con máquinas para hacerlos más productivos. No hace falta decir que ambos son una amenaza para la clase obrera, de hecho, para el futuro de toda la humanidad.

 

De hecho, todos estos son ejemplos que demuestran las grotescas amenazas a las que se enfrenta la humanidad por parte de la pequeña élite de multimillonarios. Estos ejemplos apuntan a las tendencias del capitalismo decadente para crear un mundo de tecno-totalitarismo donde las relaciones con las cosas reemplazan las relaciones humanas, donde las personas ven bellas imágenes en el mundo virtual en lugar de la experiencia real en la naturaleza y donde una pequeña élite amplía la vigilancia, el control y la manipulación de las masas populares a través de los últimos “logros” tecnológicos.

 

Charles Thorpe, un académico radical de la Universidad de California, ha publicado un libro notable, "Necrocultura", que analiza críticamente estos desarrollos del capitalismo en la era actual. Advierte contra la “tecnociencia capitalista contemporánea” y señala: “La subsunción de la vida por parte del capital se expresa culturalmente en el interés fetichista por las cosas artificiales —tecnología y productos de consumo— con exclusión y detrimento del mundo vivo de la naturaleza y las relaciones humanas. Obsesionada con las mercancías y las aplicaciones tecnológicas, la necrocultura trata con indiferencia la continua degradación de la riqueza de la vida humana y la diversidad del mundo natural. Combina la resignación apocalíptica y el anhelo apocalíptico. Cada vez es más evidente que el modo de vida capitalista de consumo derrochador y explotador debe llegar a su fin.” [48]

 

Los relaciona con la característica intrínseca de esta formación social: la alienación del trabajo y el dominio del capital muerto sobre el trabajo vivo. “La vida artificial y un planeta muerto son expresiones gemelas de un mundo construido sobre la base del trabajo enajenado. La alienación de la propia actividad viva produce una relación alienada con el mundo más amplio de los vivos. La degradación del trabajo está implicada en la degradación de la vida. La imposición del marco de valor del capital devalúa las particularidades y la potencialidad cualitativa del ser humano individual. El mundo viviente más amplio de la naturaleza también se ve privado de valor, ya que lo que no se puede entregar en términos de efectivo ya no tiene valor; por lo tanto, gran parte de la Tierra se convierte en un sumidero de contaminación y otras “externalidades” de la producción capitalista. La normalización y disciplinamiento de la actividad productiva humana va acompañada de la normalización y control de los procesos reproductivos de los organismos naturales. Lo vivo se cosifica, entonces, simbólicamente en términos de la forma en que se valora (la calidad se reduce a cantidad) y prácticamente, ya que tanto la actividad humana como la naturaleza en general se degradan, estandarizan y rutinizan, convirtiéndose cada vez más en cosas.” [49]

 

En otras palabras, el declive de las fuerzas productivas, sin excluir las innovaciones técnicas, resulta inevitable en el declive de la vida social y de las relaciones interpersonales, así como en la degradación de la Tierra. Cuantas más fuerzas productivas se convierten en fuerzas destructivas, más rotas se vuelven las relaciones sociales entre los humanos. La IA, que representa el dominio del trabajo muerto sobre el trabajo vivo, podría ser un elemento clave para profundizar, es decir, empeorar, este proceso.

 

9. Conclusiones

 

Concluimos nuestro folleto volviendo a enfatizar que la IA bajo el control de la clase capitalista representa un peligro masivo para las clases oprimidas. Tal peligro no es que la IA calcule más rápido que los humanos o que cree máquinas más fuertes (las computadoras ya lo han hecho en el pasado). Los peligros son más bien:

1) que AI amplía el poder de la clase dominante y su sistema de bonapartismo de Estado chovinista;

2) que la IA da como resultado una mayor desocialización de los humanos y una deshumanización de la sociedad ("Entgesellschaftlichung der Menschen und Entmenschlichung der Gesellschaft");

3) que la IA reemplace a los humanos como tomadores de decisiones y les haga perder el control de la sociedad.

4) que la IA consume mucha energía y tiene enormes consecuencias negativas para el medio ambiente.

Por lo tanto, es crucial para los socialistas:

a) apoyar la oposición obrera y popular contra la IA;

b) explicar el vínculo entre la IA y el capitalismo y que la tarea principal es luchar y derrocar a quienes controlan la IA: los monopolios y poderes imperialistas;

c) transformar la indignación espontánea en una lucha consciente de clase contra la clase dominante.

La humanidad estará libre de los peligros que representa la IA solo si se deshace del capitalismo y establece una sociedad socialista. Luego, la sociedad discutirá y decidirá qué tecnologías mantendrá y cuáles no, qué tecnologías quiere desarrollar más y, de ser así, en qué dirección.

Ernest Mandel, un gran pensador marxista de la segunda mitad del siglo XX (independientemente de sus carencias políticas), señaló una vez muy acertadamente: “Desde el momento en que se cae el ilusorio axioma de que 'la tecnología actual es la única posible' , se pueden formular las siguientes prioridades: hay que crear las condiciones socioeconómicas, sociointelectuales y sociomorales para fomentar todas las investigaciones e innovaciones tecnológicas que puedan restaurar el equilibrio ecológico, frente a aquellas que quieran empeorarlo aún más, independientemente de la consecuencias para los costos privados. Debe darse prioridad al desarrollo de una tecnología diferente que se oriente completamente hacia el desarrollo armónico del individuo y la conservación de los recursos naturales – y no a la maximización del beneficio privado. En otras palabras: el criterio de inversión debe ser la combinación de costos económicos, sociales y naturales de largo plazo; esto significa que uno tiene que orientarse hacia una economía planificada socialista”. [50]

Seguramente, uno no puede especular en detalle sobre las tecnologías futuras después de que hayamos reemplazado el sistema de opresión y explotación de clases con una sociedad socialista libre. Pero para nosotros es claro que la dirección no debe ser reemplazar a los humanos como actores, no debe ser aumentar la pasividad sino aumentar la actividad colectiva, el intercambio y la toma de decisiones. Como dijimos en las Tesis de la CCRI: “Como principio general, podemos decir que los socialistas apoyan la tecnología que hace a los seres humanos más soberanos, más parte del colectivo; al mismo tiempo, nos oponemos a toda tecnología que limite o incluso ponga en peligro la libertad e independencia de los seres humanos, y que los aísle más. Por lo tanto, contrariamente a las ilusiones de la izquierda de la clase media, el socialismo no es el consumo capitalista sino más y más barato. No, el socialismo, en la comprensión marxista, es un modo de producción y consumo completamente diferente que permite a los humanos llevar una vida activa, social, sostenible y múltiple en una relación saludable con la naturaleza”.

Marx señaló en uno de sus primeros trabajos, los Manuscritos económicos y filosóficos, que el comunismo auténtico significa la resolución del conflicto entre los humanos y entre los humanos y la naturaleza. “El comunismo como superación positiva de la propiedad privada en cuanto autoextrañamiento del hombre, y por ello como apropiación real de la esencia humana por y para el hombre; por ello como retorno del hombre para sí en cuanto hombre social, es decir, humano; retorno pleno, consciente y efectuado dentro de toda la riqueza de la evolución humana hasta el presente. Este comunismo es, como completo naturalismo = humanismo, como completo humanismo = naturalismo; es la verdadera solución del conflicto entre el hombre y la naturaleza, entre el hombre y el hombre, la solución definitiva del litigio entre existencia y esencia, entre objetivación y autoafirmación, entre libertad y necesidad, entre individuo y género. Es el enigma resuelto de la historia y sabe que es la solución.” [51]

De hecho, ¡solo tal comunismo significa verdadera libertad y autodeterminación!


[1] CCRI: Inteligencia artificial: un monstruo Leviatán al servicio de la clase dominante. Tesis sobre Inteligencia Artificial y su aplicación en el período de decadencia capitalista. Una primera aproximación desde un punto de vista marxista, 7 de mayo de 2023, https://www.thecommunists.net/theory/rcit-theses-on-artificial-intelligence/#anker_1; Por qué ChatGPT y tecnologías similares son más peligrosas de lo que piensas. Medina Avdagić: Cómo los socialistas deberían abordar el aprendizaje profundo de la IA, https://www.thecommunists.net/theory/why-chatgpt-is-more-dangerous-than-you-think/#anker_1

[2] Sobre la tradición programática de la CMI véase, p. el folleto de Michael Pröbsting: The Poverty of Neo-Imperialist Economism. Imperialism and the national question - a critique of Ted Grant and his school (CWI, ISA, IMT), January 2023, https://www.thecommunists.net/theory/grantism-imperialism-and-national-question/

[3] Esta y las siguientes citas son de Daniel Morley: Artificial Intelligence: doomsday for humanity, or for capitalism? International Marxist Tendency, 05 May 2023, https://www.marxist.com/artificial-intelligence-doomsday-for-humanity-or-for-capitalism.htm

[4] Daremos dos citas más del mismo artículo que también reflejan el entusiasmo ilimitado de la CMI por la IA. “Al alimentar la inteligencia artificial de aprendizaje profundo con tales datos, sería más que capaz de diseñar, junto con los comités electos, un plan a largo plazo para la economía, que maximizaría la eficiencia para finalmente satisfacer las necesidades de la humanidad, de modo que nadie tenga que pasar hambre o sin hogar, o temen por su trabajo. De esta manera, se podrían eliminar grandes franjas de desperdicio y acortar rápidamente la semana laboral. La IA no solo sería de gran ayuda para elaborar y adaptar un plan de este tipo, sino que tendría la ventaja de ayudar a las personas involucradas en la planificación a ver más allá de cualquier sesgo o limitación que pueda existir en su forma de pensar". en tecnología de IA. Tenemos al alcance de la mano la tecnología para llevar la armonía a la producción, para eliminar los excesos derrochadores, la codicia, la irracionalidad y la miopía del sistema capitalista. Podríamos usarlo para dar a toda la humanidad no solo las cosas que necesita para vivir bien, sino también el poder de crear obras de arte o rediseñar y mejorar su propio hogar, lugar de trabajo o vecindario. Hará que la construcción de una sociedad socialista libre de toda escasez y distinciones de clase sea más rápida y menos dolorosa.”

[5] Para una discusión más extensa sobre la naturaleza de las fuerzas productivas, véase, p. Michael Probsting: Die widersprüchliche Entwicklung der Produktivkräfte im Kapitalismus. Die Frage des Fortschritts im Kapitalismus vom Standpunkt der marxistischen Theorie aus betrachtet, in: Revolutionärer Marxismus Nr. 37 (2007), https://www.thecommunists.net/theory/archive-documents-from-the-lrci-and-lfi/#anker_26; se reproduce un resumen en inglés de este ensayo como apéndice ("¿Qué son las fuerzas productivas?") del capítulo "Imperialismo, globalización y la decadencia del capitalismo" que se publicó en el libro de Richard Brenner, Michael Pröbsting, Keith Spencer: The Credit Crunch - A Marxist Analysis, Londres 2008, https://www.thecommunists.net/theory/archive-documents-from-the-lrci-and-lfi/#anker_24. Entonces vea a Mikhail Mchedlov: Der Marxismus-Leninismus über die Wechselbeziehung von Natur und Gesellschaft, in: Marx-Engels-Jahrbuch 10, Dietz Verlag, Berlin 1987, pp. 9-30; Carl-Erich Vollgraf: Marx über die sukzessive Untergrabung des Stoffwechsels der Gesellschaft bei entfalteter kapitalistischer Massenproduktion, in: Beiträge zur Marx-Engels-Forschung. Neue Folge 2014/15. Hamburgo, 2016. S. 106-132. Con respecto a los estudios empíricos del desarrollo de las fuerzas productivas con un enfoque en la clase trabajadora, véase, p. los extraordinarios estudios históricos detallados del difunto Jürgen Kuczynski en los 40 volúmenes de su Geschichte der Lage der Arbeiter unter dem Kapitalismus (Akademie-Verlag, Berlín 1961-72). Kuczynski fue un famoso historiador de la economía alemana de tradición estalinista, que escribió numerosos libros sobre la historia del capitalismo y la clase trabajadora. Era una especie de versión alemana de Eric Hobsbawn.

[6] Karl Marx: Miseria de la Filsofía. Respuesta a la “Filosofía de la miseria” del señor Proudhon, https://www.marxists.org/espanol/m-e/1847/miseria/005.htm. Asimismo, Marx llamó a los humanos la “principal fuerza productiva” en los Grundrisse, su base para "El Capital". (Karl Marx: Elementos Fundamentales para la Crítica de la Economía Política (Grundrisse). Traducción de Pedro Scaron, Ed. Siglo XXI, Volumen 1, p. 376

[7] Karl Marx: El Capital. Crítica de la Economía Política, Tomo 1, Ed. Progreso, Moscú, 1990, p. 464

[8] Leo Trotzki: Nation und Wirtschaft (1915), in: Leo Trotzki: Europa im Krieg, Arbeiterpresse Verlag, Essen 1998, p. 232 (Traducción hecha por nosotros)

[9] “Las fuerzas productivas de la humanidad han cesado de crecer. Las nuevas invenciones y los nuevos progresos técnicos no conducen a un acrecentamiento de la riqueza material” (León Trotsky: La Agonía del Capitalismo y Las Tareas de la IV Internacional (El Programa de Transición), en https://www.marxists.org/espanol/trotsky/1938/prog-trans.htm)

[10] Nicolai Bujarin: Teoría Económica del Periodo de Transición, Ed. Cuadernos del Pasado y del Presente. Córdoba, 1972, p.39

[11] Para una excelente presentación de la teoría del fetichismo de la mercancía de Marx, véase, p. el libro Ensayos sobre la teoría marxista del valor del gran erudito marxista ruso Isaak IIich Rubin (escrito en 1928 y publicado en español por Cuadernos del Pasado y del Presente, Córdoba, 1974; ver particularmente el capítulo 1, pp 51-109). I. I. Rubin fue uno de los muchos marxistas que fueron asesinados por Stalin a fines de la década de 1930 durante el período de los juicios de Moscú. Véase también el interesante ensayo de Fredy Perlman sobre el fetichismo de la mercancía, contenido en la misma edición, pp. 9-43.

[12] Karl Marx: El Capital. Crítica de la Economía Política, Tomo 1, Ed. Progreso, Moscú, 1990, pp. 78-79

[13] Karl Marx: Elementos Fundamentales para la Crítica de la Economía Política (Grundrisse). Traducción de Pedro Scaron, Ed. Siglo XXI, Volumen 2, p. 212

[14] Abram Deborin: Materialistische Dialektik und Erkenntnis (1925); en: Abram Deborin: Dialektik und Erkenntnis (1929); citado ein: Predrag Vranicki: Geschichte des Marxismus, Vol. 2, p. 582 (traducción hecha por nosotros)

[15] György Lukács: Historia y Conciencia de Clase. Editorial de Ciencias Sociales, La Habana, 1970, pp. 40-41

[16] La CCRI ha publicado más de 100 folletos, ensayos, artículos y declaraciones, además de un libro sobre la Contrarrevolución COVID, que están todos compilados en una subpágina especial en nuestro sitio web: https://www.thecommunists.net/worldwide/global/collection-of-articles-on-the-2019-corona-virus/. En particular, remitimos a los lectores a dos Manifiestos de la CCRI: COVID-19: Una cubierta para una gran ofensiva mundial contrarrevolucionaria. Estamos en un punto de inflexión en la situación mundial, ya que las clases dominantes provocan una atmósfera de guerra para legitimar la construcción de regímenes chovinistas bonapartistas de estado, 21 de marzo de 2020, https://www.thecommunists.net/home/espa%C3%B1ol/covid-19-una-cubierta-para-una-gran-ofensiva-mundial-contrarrevolucionaria/. "Green Pass" y vacunas obligatorias: una nueva etapa en la contrarrevolución de COVID. Abajo la policía chovinista-bonapartista y el estado de vigilancia: ¡Defendamos los derechos democráticos! No a la política de salud al servicio de los monopolios capitalistas: ¡Financiar y expandir el sector de la salud pública bajo el control obrero y popular!, 29 de julio de 2021, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/green-pass-compulsory-vaccinations-a-new-stage-in-the-covid-counterrevolution/#anker_1. Además, llamamos la atención sobre nuestro libro de Michael Pröbsting: La Contrarrevolución del COVID-19: Qué es y Cómo Combatirla. Un análisis y una estrategia marxistas para la lucha revolucionaria, RCIT Books, April 2020, https://www.thecommunists.net/home/espa%C3%B1ol/la-contrarrevoluci%C3%B3n-del-covid-19-qu%C3%A9-es-y-c%C3%B3mo-combatirla/. Hemos tratado críticamente la Izquierda del confinamiento en una serie de documentos; ver por ej. el folleto de Michael Pröbsting: COVID-19: The Current and Historical Roots of Bourgeois Lockdown “Socialism”. Police State and Universal Basic Income are key elements of the new version of reformist “War Socialism” of 1914, 19 December 2020, https://www.thecommunists.net/theory/covid-19-the-current-and-historical-roots-of-bourgeois-lockdown-socialism/

[17] J. V. Stalin: Sobre el materialismo dialéctico y el materialismo histórico (1938), en https://www.marxists.org/espanol/stalin/obras/oe1/Stalin%20-%20Obras%20escogidas.pdf

[18] F. V. Konstantinov (Ed.): The Fundamentals of the Marxist-Leninist Philosophy, Progress Publishers, Moscow 1982, pp. 225-226. Ver también la entrada sobre “fuerzas productivas” en el trabajo estándar sobre la filosofía marxista del estalinismo de Alemania Oriental (Georg Klaus and Manfred Buhr: Marxistisch-Leninistisches Wörterbuch der Philosophie, Vol.3, Rowohlt Taschenbuch Verlag, Hamburg 1972, p. 978)

[19] Ver en esto, p. G. A. Cohen: La Teoría de la Historia de Karl Marx. Una defensa, Ed. Siglo Veintiuno, 1986, pp. 148-191. para una discusión crítica, véase, p. Wal Suchting: “Productive Forces” and “Relations of Production” in Marx, in: Analyse & Kritik Vol. 4, No. 2 (1982), pp. 159-181

[20] Aaron Bastani: Comunismo de Lujo Completamente Automatizado, Ed. Antipersona, 2020, p. 258

[21] Nick Srnicek and Alex Williams: Inventing the Future: Postcapitalism and a World Without Work, Verso, London 2016; ver también Florian Butollo and Sabine Nuss (Eds.): Marx and the Robots. Networked Production, AI and Human Labour, Pluto Press, London 2022

[22] Kohei Saito: Marx in the Anthropocene. Towards the Idea of Degrowth Communism, University Printing House, Cambridge 2022, p. 154. En este contexto, debemos señalar que si bien reconocemos la contribución de Saito para una mejor comprensión de la obra de Marx, no compartimos sus conclusiones políticas que, a nuestro juicio, se ajustan a la vulgar concepción reformista del “Frontalismo Popular”. Tampoco estamos necesariamente de acuerdo con todas sus interpretaciones del desarrollo de Marx de su crítica del capitalismo (o del papel de Engels en él). Además del trabajo mencionado anteriormente, Saito también ha publicado otro libro interesante sobre este tema: Karl Marx’s Ecosocialism. Capitalism, Nature, and the Unfinished Critique of Political Economy, Monthly Review Press, New York 2017.

[23] Fred Magdoff and John Bellamy Foster: What Every Environmentalist Needs to Know about Capitalism: A Citizen’s Guide to Capitalism and the Environment, Monthly Review Press, New York 2011, pp. 33-34

[24] Karl Marx: Contribución a la Crítica de la Economía Política, Prólogo, Ed. Siglo Veintiuno, México D.F., 2008, p. 5

[25] Karl Marx: Elementos Fundamentales para la Crítica de la Economía Política (Grundrisse). Traducción de Pedro Scaron, Ed. Siglo XXI, Volumen 1, p. 376

[26] Karl Marx: El Capital. Crítica de la Economía Política, Tomo 1, Ed. Progreso, Moscú, 1990, p. 463

[27] Friedrich Engels: Carta a Joseph Bloch (1890), https://www.marxists.org/espanol/m-e/cartas/e21-9-90.htm

[28] Karl Marx y Friedrich Engels: la ideología alemana, en https://www.marxists.org/espanol/m-e/1846/ideoalemana/feuerbach/4.htm

[29] Karl Marx y Friedrich Engels: la ideología alemana, en https://www.marxists.org/espanol/m-e/1846/ideoalemana/iii-san-max-nuevo-testamento.htm#comentario.  Ver también: "Resumiendo, obtenemos de la concepción de la historia que dejamos expuesta los siguientes resultados: 1) En el desarrollo de las fuerzas productivas se llega a una fase en la que surgen fuerzas productivas y medios de intercambio que, bajo las relaciones existentes, sólo pueden ser fuente de males, que no son ya tales fuerzas productivas sino más bien fuerzas destructivas (maquinaria y dinero); y, a la vez, surge una clase condenada a soportar todos los inconvenientes de la sociedad sin gozar de sus ventajas, que se ve expulsada de la sociedad y obligada a colocarse en la más resuelta contradicción con todas las demás clases." (La Ideología Alemana, p. 21, en https://fundacionfedericoengels.net/images/PDF/I_capitulo_La_ideologia_alemana.pdf)

[30] Statement on AI Risk. AI experts and public figures express their concern about AI risk. https://www.safe.ai/statement-on-ai-risk; ver también Kevin Roose: A.I. Poses ‘Risk of Extinction,’ Industry Leaders Warn, New York Times, May 30, 2023, https://www.nytimes.com/2023/05/30/technology/ai-threat-warning.html; Agence France-Presse: AI poses ‘extinction’ risk comparable to nuclear war, pandemics, say experts, 30 May, 2023, https://www.scmp.com/news/world/article/3222359/ai-poses-extinction-risk-comparable-nuclear-war-pandemics-say-experts?module=more_top_stories_int&pgtype=homepage

[31] Karl Marx: Elementos Fundamentales para la Crítica de la Economía Política (Grundrisse). Traducción de Pedro Scaron, Ed. Siglo XXI, Volumen 2, p. 283

[32] Karl Marx: El Capital. Crítica de la Economía Política, Tomo 1, Ed. Progreso, Moscú, 1990, p. 695. Por razones que desconozco, la traducción al inglés de El Capital ha dado a los capítulos un número diferente al del original en alemán. Por lo tanto, el capítulo 24 en la versión original en alemán de El Capital es el capítulo XXXII en la traducción al inglés. Como he señalado en otra parte, este no es ni el único ni el peor ejemplo de problemas en las traducciones al inglés de las obras de Marx, Engels y Lenin. (El traductor al español hace notar que este problema sucede también entre las versiones en inglés y español, siendo el capítulo citado en la edición al español, el XXIV.)

[33] La CCRI ha analizado con mucho detalle la crisis de la economía mundial capitalista. Los documentos más recientes se compilan en una subpágina especial en nuestro sitio web: https://www.thecommunists.net/worldwide/global/collection-of-articles-on-great-depression/. Para una discusión sobre el declive a largo plazo del capitalismo, véase el libro de Michael Pröbsting: Anti-imperialismo en la Era de la Rivalidad de las Grandes Potencias. Los factores detrás de la Rivalidad acelerada entre los E.U, China, Rusia, la U.E y Japón. Una crítica del análisis de la izquierda y una semblanza de la Perspectiva Marxista, RCIT Books, Vienna 2019, Capítulo I, https://www.thecommunists.net/home/espa%C3%B1ol/libro-anti-imperialismo-en-la-era-de-la-rivalidad-de-las-grandes-potencias/; por el mismo autor: The Catastrophic Failure of the Theory of “Catastrophism”. On the Marxist Theory of Capitalist Breakdown and its Misinterpretation by the Partido Obrero (Argentina) and its “Coordinating Committee for the Refoundation of the Fourth International”, RCIT Pamphlet, May 2018, https://www.thecommunists.net/theory/the-catastrophic-failure-of-the-theory-of-catastrophism/; World Perspectives 2018: A World Pregnant with Wars and Popular Uprisings. Theses on the World Situation, the Perspectives for Class Struggle and the Tasks of Revolutionaries, RCIT Books, Vienna 2018, https://www.thecommunists.net/theory/world-perspectives-2018/; The Great Robbery of the South. Continuity and Changes in the Super-Exploitation of the Semi-Colonial World by Monopoly Capital. Consequences for the Marxist Theory of Imperialism, RCIT Books, Vienna 2013, https://www.thecommunists.net/theory/great-robbery-of-the-south/; World economy – heading to a new upswing? (2009), in: Fifth International, Volume 3, No. 3, Autumn 2009, https://www.thecommunists.net/theory/world-economy-crisis-2009/; Imperialism, Globalization and the Decline of Capitalism (2008), in: Richard Brenner, Michael Pröbsting, Keith Spencer: The Credit Crunch - A Marxist Analysis, London 2008, https://www.thecommunists.net/theory/imperialism-and-globalization/; RCIT: Advancing Counterrevolution and Acceleration of Class Contradictions Mark the Opening of a New Political Phase. Theses on the World Situation, the Perspectives for Class Struggle and the Tasks of Revolutionaries (January 2016), Chapter II and III, in: Revolutionary Communism No. 46, http://www.thecommunists.net/theory/world-perspectives-2016/.

[34] United Nations Industrial Development Organization, 2021. Industrial Development Report 2022. The Future of Industrialization in a Post-Pandemic World. Vienna, p. 109 (traducción hecha por nosotros)

[35] Wikipedia: Global Internet Usage, https://en.wikipedia.org/wiki/Global_Internet_usage

[36] Ayhan Kose and Franziska Ohnsorge (Eds): A Decade since the Global Recession. Lessons and Challenges for Emerging and Developing Economies, World Bank 2019, p. 64

[37] UNCTAD: Trade and Development Report 2016, New York and Geneva, 2016, p. 32

[38] Ayhan Kose y Franziska Ohnsorge (Eds): A Decade since the Global Recession. Lessons and Challenges for Emerging and Developing Economies, World Bank 2019, p. 64

[39] OECD Compendium of Productivity Indicators 2016, OECD Publishing, Paris 2016, p. 17 and OECD Compendium of Productivity Indicators 2019, OECD Publishing, Paris 2019, p. 18; hemos utilizado las cifras de los archivos Exel adjuntos. Las cifras para los años 2014-2018 son del Compendio de la OCDE edición 2019; los demás del Compendio de la OCDE edición 2016.

[40] Michael Roberts: Has globalisation ended? (2022), https://thenextrecession.wordpress.com/2022/04/27/has-globalisation-ended/

[41] Para una discusión general del período histórico que se abrió en 2008, véase, p. capítulo 14 del libro mencionado anteriormente de Michael Pröbsting: The Great Robbery of the South

[42] Karl Marx: Elementos Fundamentales para la Crítica de la Economía Política (Grundrisse). Traducción de Pedro Scaron, Ed. Siglo XXI, Volumen I, p. 20

[43] Sobre la elaboración de Marx de su teoría de la alienación, véase, p. Ernesto Mandel: La formación del Pensamiento Económico de Marx, en https://www.marxistarkiv.se/espanol/clasicos/mandel/mandel-pensamiento_economico_de_marx.pdf, pp. 91-125; ver también, Peter Bollhagen: Gesetzmässigkeit und Gesellschaft. Zur Theorie gesellschaftlicher Gesetze, Verlag der Wissenschaften, Berlin 1967, pp. 145-175

[44] Karl Marx: El Capital. Libro I: Resultados del proceso inmediato de produción (Capítulo VI inédito), Ed. Siglo Veintiuno, Edo. de México, 2009, pp. 19-20.

[45] Karl Marx y Friedrich Engels: la ideología alemana, en https://www.marxists.org/espanol/m-e/1846/ideoalemana/feuerbach/2.htm

[46] Para una discusión de las características ideológicas de la élite gobernante decadente y su deseo de inmortalidad, véase, p. el ensayo de Almedina Gunić y Michael Pröbsting: Sobre algunas características ideológicas de la contrarrevolución de COVID. Comentarios sobre una interesante entrevista con un historiador liberal alemán, 14 de noviembre de 2021, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/on-some-ideological-features-of-the-covid-counterrevolution/#anker_1

[47] Al Jazeera: Elon Musk’s Neuralink brain implant firm cleared for human trials, 26 May 2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/5/26/elon-musks-neuralink-brain-implant-firm-cleared-for-human-trials

[48] Charles Thorpe: Necroculture, Palgrave Macmillan, New York 2016, p. 3

[49] Ibíd., pág. 80. También señala: “La cosificación de lo vivo y la animación de lo no vivo tienden a la degradación ambiental de la Tierra para que la vida ya no sea autosuficiente. En busca de equilibrio, sustento y la promesa de un futuro, los tecnovisionarios nos alientan a mirar en cambio a los poderes del capital, expresados en milagros tecnológicos de geoingeniería, vida en el espacio exterior o inteligencia cargable. La renovación del capital como valor autorreplicante, productivo y autovalorizante toma el relevo de la renovación de la vida. O, más bien, la renovación del capital se convierte en la condición previa para la renovación de la vida”. (pp.81-82)

[50] Ernest Mandel: Marx, Engels und die Ökologie, in: Ernest Mandel: Karl Marx – Die Aktualität seines Werkes, Frankfurt a. M.: isp-Verlag, 1984, p. 181 (traducción hecha por nosotros)

[51] Karl Marx: Manuscritos Económicos y filosóficos de 1844, en https://www.marxists.org/espanol/m-e/1840s/manuscritos/man3.htm#3-2

Yapay Zeka ve Marksist Üretici Kuvvetler Anlayışı

Kapitalist çürüme döneminde üretici kuvvetlerin çelişkili gelişimi ve bunların üretim ilişkileriyle diyalektik ilişkisi üzerine

 

Michael Pröbsting tarafından hazırlanan broşür (4 Şekil ve 3 Tablo ile), Devrimci Komünist Enternasyonal Eğilim (RCIT), 2 Haziran 2023, www.thecommunists.net

 

Download
AI, Marxism & Productive Forces_TURK.pdf
Adobe Acrobat Document 692.7 KB

Giriş

 

 

 

Her tarihi dönemin büyük soruları vardır. Bunlar, uzun bir süre boyunca düşüncede ve kamusal tartışmalarda önemli bir rol oynayan ve sosyo-politik gelişimin ve dünya politikasının eksenleri haline gelen konulardır. İçinde bulunduğumuz çağın bu tür büyük soruları arasında Doğu'nun yükselen güçlerinin (Çin ve Rusya) sınıfsal karakteri, Büyük Güçler arasındaki rekabet ve bunlarla daha küçük uluslar arasındaki savaşlar vb. gibi konular yer almaktadır. Egemen sınıfın salgın hastalıklara (COVID gibi) yaklaşımı da bunlardan biri olabilir.

 

Bu sorulara bundan sonra Yapay Zekanın (YZ) doğasını ve insanlık için sonuçlarını da ekleyebiliriz. Bu konunun önümüzdeki yıllarda, hatta on yıllarda en önemli konulardan biri olacağına şüphe yok.

 

RCIT halihazırda programatik bir dizi tezin yanı sıra bu soruya ilk yaklaşımımızı sunduğumuz YZ üzerine bir makale yayınlamıştır.[1] Konumumuzu birkaç cümleyle özetlemek gerekirse, YZ'yi sadece ve öncelikle üretici kuvvetlerin bir ilerlemesi olarak değil, daha ziyade yıkıcı kuvvetlerin bir gelişimi olarak görüyoruz. Bu teknoloji, egemen sınıfın elinde güçlü bir araç olduğu için işçi sınıfı ve halk kitleleri için büyük bir tehlikeyi temsil etmektedir. Silahlanma yarışı ve savaş risklerini büyük ölçüde arttıracak, hatta kolayca kontrolden çıkabileceği için daha da arttıracaktır. Aynı zamanda kapitalist devlet mekanizmasının nüfusu gözetleme araçlarını da genişletecektir. Aynı şekilde, kapitalistler tarafından işçileri makinelerle değiştirmek için kullanılacaktır. Bu nedenle yapay zekayı egemen sınıfın bir Leviathan Canavarı olarak nitelendiriyoruz.

 

Buna ek olarak, karar vermede insanların yerini alma amacına sahip olan YZ'nin temel sorununa işaret ediyoruz. Dahası, YZ, özellikle çürüme çağında kapitalizme içkin olan, insanların yalıtılması ve sosyal ilişkilerin insanlıktan çıkarılması yönündeki eğilimleri büyük ölçüde ilerlettiği için insanlık için kapsamlı bir tehlikeyi temsil etmektedir. İnsanlar giderek sosyal "gerçeklik" yerine sanal "gerçekliğe" yönelmekte ve bu şekilde makinelerle etkileşimlerinde diğer insanların yerini almaktadır.

 

Bu nedenle RCIT yapay zekayı bir ilerleme aracı olarak değil, egemen sınıfın tehlikeli bir aracı olarak görmektedir. Sosyalistler YZ'ye karşı "karşı çık ve engelle" formülünde özetlediğimiz bir yaklaşım benimsemelidir. Bu, ilerici aktivistlerin YZ'nin kullanılmasına karşı mücadele etmesi ve bu muhalefeti kapitalizmin devrimci bir şekilde yıkılması ve sömürü ve baskının olmadığı küresel bir sosyalist toplumun yaratılması perspektifiyle birleştirmesi gerektiği anlamına gelmektedir.

 

Bu broşürde YZ sorununun önemli bir yönünü Marksist teori açısından tartışacağız: YZ, toptan mahkum edilmemesi gereken ve sosyalist bir toplumun inşasında yararlı bir rol oynayabilecek başka bir üretici kuvvet ilerlemesini temsil ediyor mu? Bu soruyu açıklığa kavuşturmak için, Marksist üretici kuvvetler anlayışını ve bunun YZ'ye yaklaşımımızla nasıl ilgili olduğunu daha ayrıntılı olarak ele almak gerekir.

 

1. Sözde Marksist yapay zeka savunuculuğuna bir örnek

 

 

 

Yapay zeka ve uygulamaları kamuoyunda önemli bir tartışma konusu haline gelirken, iki kamp ortaya çıkıyor. Daha büyük olan grup, kapitalist tekeller ve onların şirketlerine bağlı medya tarafından yönetilmekte ve bu yeni teknolojinin potansiyel avantajlarını az ya da çok eleştirmeden övmektedir. Bu kamp hem Batı ülkelerinde hem de Çin'de söyleme hakimdir. Birçok liberal ve ilerici entelektüel (daha çok entelektüel olmak isteyen) kapitalist şirketlerin yapay zeka konusundaki coşkusuna katılıyor.

 

Diğer, daha küçük bir grup ise YZ ve potansiyeli konusunda oldukça eleştirel ve insanlık için büyük tehlikelerinden endişe duyuyor. Bu kamp, kapitalist devletlerin ve tekellerin desteğine sahip değildir ve çoğunlukla eleştirel (küçük) burjuva demokratik güçlerden oluşmaktadır. Yapay zeka ve ilgili bilimlerde bu teknolojinin yaygın bir şekilde uygulanmasının riskleri konusunda şok olan bir dizi uzmanı içermektedir. Bu düşünceye benzer şekilde, Elon Musk gibi bazı önde gelen kapitalistler de endişelerini dile getirmiştir. Ancak Musk ve arkadaşları yapay zekanın gelişimini ve üretimini bizzat hızlandırmaktadır. Tehlikeleri hakkındaki uyarıları sadece kendi yatırımlarına dikkat çekmek için bir pazar stratejisi olarak kullanıyorlar.

 

Bazı sol örgütler şimdiye kadar yapay zeka konusunda bir pozisyon almakta temkinli davrandılar. Ancak diğerleri daha cesur davranmış ve eleştirmeden "üretici kuvvetlerin gelişiminde ilerleme" olarak gördükleri için yapay zeka konusunda kayıtsız şartsız bir coşku ifade etmişlerdir.

 

Bu tür sözde Marksist YZ savunucularına bir örnek, reformizme oportünist adaptasyonuyla bilinen (örneğin sosyal demokrat ve popülist partiler içinde onlarca yıl süren çalışma; sosyalizme barışçıl ve parlamenter dönüşüm teorisi; Rusya'daki Büyük Rus şovenisti ve savaş yanlısı Stalinist KPRF'ye destek vb.)[2]  Yakın zamanda yayınlanan bir makalede, bu kuruluş "yapay zekanın insanlığa sunduğu inanılmaz potansiyel" konusundaki heyecanını dile getirmektedir. "İnsan gelişiminin şimdiye kadar tasarlanmış en harika ve genel aracı" olarak övdüğü YZ'nin "gerçek potansiyeli üretimi uyumlaştırmak ve rasyonelleştirmek ve insanlığın yaratıcı güçlerini arttırmak olan devrimci bir teknoloji" olacağını iddia etmektedir.[3]

 

IMT'ye göre tek sorun, kapitalizmin yapay zekanın insanlığa ilerici potansiyeliyle yardımcı olmasını engellemesidir. "Marx, verili bir toplumsal sistemin üretici kuvvetlerin gelişimi için bir çerçeve sağladığını açıklamıştır. Ancak, belirli bir aşamada, üretici kuvvetler içinde faaliyet göstermek zorunda oldukları üretim ilişkilerini aşar ve böylece bu üretim ilişkileri daha fazla gelişmenin önünde bir engel haline gelir. (...) Yapay zeka ve internet gibi diğer dijital teknolojiler, kapitalizmin gerektiği gibi kullanamayacağı kadar gelişmiş üretim araçlarını temsil etmektedir. Bunun nedeni kapitalizmin özel kâr için üretim yapmasıdır. (...). İnternet ve yapay zeka gibi teknolojiler, otomasyonu çok yüksek derecede kullandıkları için bu süreç üzerinde bir soru işareti yaratmaktadır."

 

Ancak, kapitalizmin yerini sosyalist bir sistem aldığında, insanlık yapay zekanın ilerici potansiyelinden faydalanabilir. "Sosyalist bir toplumda bu mutlaka kötü bir şey olmayacaktır. Örneğin sanatçı, YZ'nin bir anda 'sanat eseri' üretme gücünden korkmayacaktır, çünkü sanat kar için ya da bir geçim aracı olarak üretilmeyecektir. Sanat, özel mülkiyetle olan fetişist bağını yitirecek ve kendi iyiliği için, daha doğrusu toplum için üretilecektir. İnsanların fikir ve yeteneklerinin gerçek bir ifadesi ve iletişim kurmalarının bir yolu olacaktır. Bu nedenle, yapay zekanın jenerik eserleri bir tehdit değil, sanatçı için yardımcı araçlar olacaktır."[4]

 

Bu alıntılar, IMT'nin, egemen sınıfın araçları olarak devasa tehlikelerinin yanı sıra karar vermede insanların yerini alma ve sosyal izolasyonlarını arttırma potansiyelinin farkında olmayan naif yapay zeka savunuculuğunu göstermek için yeterli olmalıdır.

 

Böyle bir yaklaşımın arkasında, kökleri Marksizmin Stalinist ve sosyal demokrat çarpıtmasına dayanan ve her zaman üretici güçlerin tüm biçimlerini eleştirel olmayan bir bakış açısıyla ele alan bir metodoloji yatmaktadır. Ya da başka bir deyişle, bu tür revizyonizm, Marx'ın meta fetişizmi olarak adlandırdığı şeye, sırasıyla bunun bir biçimine - teknoloji fetişizmine - ideolojik uyarlamaya dayanmaktadır.

 

İlerleyen bölümlerde Marksist yaklaşımı ve bunun çeşitli revizyonistler tarafından sergilendiği şekliyle yapay zekaya yönelik eleştirel olmayan coşkudan temel farklılıklarını daha ayrıntılı olarak ele alacağız.

 

2. Üretici kuvvetler nedir?

 

 

 

Burjuva ve sözde Marksist ideologların YZ coşkusunun bir ayağı, üretici kuvvetlerin doğasına ilişkin tek taraflı ve nihayetinde yanlış anlayışlarıdır. Teknik ilerlemenin büyüsüne kapılan bu ideologlar, üretici kuvvetleri genellikle meta üretimiyle ya da üretim araçlarının birikimiyle bir tutarlar.

 

Oysa Marksist teoride üretici kuvvetler, emek güçlerinin yanı sıra üretim sürecinde kullandıkları malzemeleri de içerir. Dolayısıyla, üretici kuvvetler hem üretim araçları (makineler gibi), vb. mallar ve hammaddeler (doğa dahil) hem de üretim araçlarını kullanan ve toplumsal iş bölümüne giren işçilerdir.

 

Üretim araçları ve işçinin karşılıklı olarak birbirine bağımlı olduğu ve kapitalist bakış açısına göre işçinin üretim araçlarına uygulanmasının amacının artı değer içeren metalar üretmek olduğu açıktır. O halde üretici kuvvetler sadece maddi nesnelerin bir toplamı değildir, aynı zamanda ve her şeyden önce insanları, onların yaşam koşullarını ve emeğin nesnesi olan doğayı da içerir.[5]

 

Üretici kuvvetleri teknolojiye ve üretim araçlarına indirgemeyen, ancak bu teknolojinin toplumsal ve doğal temeline, yani insana ve doğaya odaklanmayı sürdüren böylesi kapsamlı bir anlayış, Marksist klasiklerin teorik mirasını devralmaktadır. Marx'ın kendisi de işçi sınıfının "en büyük üretici kuvvet" olduğunu defalarca vurgulamıştır.

 

"Ezilen bir sınıf, sınıfların karşıtlığı üzerine kurulu her toplumun yaşamsal koşuludur. Bu nedenle ezilen sınıfın kurtuluşu zorunlu olarak yeni bir toplumun yaratılması anlamına gelir. Ezilen sınıfın kendini özgürleştirebilmesi için, halihazırda elde edilmiş olan üretici güçlerin ve mevcut toplumsal ilişkilerin artık yan yana var olamamaları gerekir. Tüm üretim araçları arasında en büyük üretici kuvvet devrimci sınıfın kendisidir. Devrimci unsurların bir sınıf olarak örgütlenmesi, eski toplumun bağrında ortaya çıkabilecek tüm üretici kuvvetlerin varlığını varsayar."[6]

 

Kapital Cilt I'de Marx, kapitalist üretimin temeli olarak insan ve doğanın içsel anlamını da vurgulamıştır. "Bu nedenle kapitalist üretim, teknolojiyi ve çeşitli süreçlerin bir araya getirilerek toplumsal bir bütün haline getirilmesini, ancak tüm zenginliğin asıl kaynaklarını -toprağı ve emekçiyi- sömürerek geliştirir."[7]

 

Troçki de aynı minvalde proletaryayı "modern toplumun en önemli üretici kuvveti" olarak adlandırıyordu.[8] Ve 1938'de yayınlanan ünlü "Geçiş Programı"nda "üretici kuvvetlerin durgunluğundan" bahsetti. Bunu, 1920'lerde ve 1930'larda (uçaklardan arabalara ve radyoya kadar) muazzam teknolojik ilerlemenin gerçekleştiğinin tamamen farkında olarak yaptı. Ancak, bu ilerlemenin insanlığın büyük çoğunluğu için sosyal ilerlemeye dönüşmediğini belirtti - ve üretici kuvvetler sorununa teknoloji merkezli değil insan merkezli bir yaklaşıma sahip olduğu için bu onun için belirleyici soruydu.[9]

 

Bolşevik Parti'nin önemli teorisyenlerinden Nikolay Buharin de üretici kuvvetlerin karakterine ilişkin böyle bir yaklaşımı paylaşıyordu. Buharin, 1917 Ekim Devrimi'nden sonraki ilk yıllarda yayınlanan en önemli kitaplarından birinde şunları yazmıştır: "Toplumun toplam emek gücü - saf kapitalist bir toplum, proletarya - üretici kuvvetler kavramının iki bileşeninden biridir (çünkü üretici kuvvetler yalnızca mevcut üretim araçlarının ve emek gücünün toplamıdır); ve eski iktisatçıların defalarca vurguladığı gibi emek gücü en önemli üretici kuvvettir."[10]

 

3. Meta fetişizmi ve teknoloji fetişizmi

 

 

 

Burjuva ve sözde Marksist ideologların yapay zekaya eleştirel olmayan yaklaşımı bir tesadüf ya da basitçe "yanlış bir kavram" değildir. Bu yaklaşım, Marx'ın "meta fetişizmi" olarak adlandırdığı ve kapitalizmin temel ideolojik dayanaklarından biri olan sisin ardını görememelerine dayanmaktadır.

 

Temel olarak Marx meta fetişizminden insanlar arasındaki toplumsal ilişkilerin şeyler arasındaki ilişkiler olarak görünmesini anlıyordu. Dolayısıyla, bir metanın değeri (altın veya para dahil) sözde bu şeylerin kendi doğasında yatarken, gerçekte daha ziyade kapitalist üretim ilişkileri koşulları altında bu tür metalarda nesneleştirilen toplumsal emeği yansıtır. Buradan para fetişizmi, sermaye fetişizmi vb. gibi meta fetişizminin çeşitli biçimleri ortaya çıkmaktadır.[11]

 

"Ancak metalar söz konusu olduğunda durum farklıdır. Orada, meta olarak şeylerin varlığının ve onları meta olarak damgalayan emek ürünleri arasındaki değer ilişkisinin, fiziksel özellikleriyle ve bundan kaynaklanan maddi ilişkilerle kesinlikle hiçbir bağlantısı yoktur. Burada söz konusu olan, insanlar arasındaki kesin bir toplumsal ilişkidir ve bu ilişki, onların gözünde, şeyler arasındaki bir ilişkinin fantastik biçimini alır. Bu nedenle, bir analoji bulmak için, dinsel dünyanın sislerle kaplı bölgelerine başvurmamız gerekir. Bu dünyada insan beyninin ürünleri, yaşamla donatılmış ve hem birbirleriyle hem de insan ırkıyla ilişkiye giren bağımsız varlıklar olarak görünür. Metalar dünyasında da insan elinin ürünleri böyledir. Ben buna, meta olarak üretildikleri anda emek ürünlerine yapışan ve bu nedenle de meta üretiminden ayrılamayan Fetişizm diyorum. Metaların bu fetişizminin kökeni, yukarıdaki analizin de gösterdiği gibi, onları üreten emeğin kendine özgü toplumsal karakterindedir."[12]

 

Bir kapitalist, bir şirketin CEO'su olarak "çalıştığı" için, borsada hisse sahibi olduğu için, finansal ya da gayrimenkul varlıklardan kira aldığı için vs. zengin görünür. Ancak gerçekte bu zenginlik ne böyle bir yönetimsel "emek" ne de evler ya da para tarafından yaratılır. Daha ziyade, kapitalist üretim ve yeniden üretim sürecindeki, toplumsal üretimde işçiler tarafından üretilen artı değerden pay almaya izin veren konumuna dayanır. Kapitalistler "çalışmaları" nedeniyle değil, işçiler tarafından üretilen değerden pay alma güçleri nedeniyle zengindirler.

 

Bu tür bir meta fetişizmi, kapitalizmdeki yabancılaşmış çalışma biçimine, yani işçilerin emek ürünlerinden ayrılmasına ve bunun sonucunda tüm insan ilişkilerinin şeyleşmesine dayanır. İşçiye emeğinin karşılığı ödeniyormuş gibi görünürken, gerçekte sadece emek gücünü yeniden üretmesi için ödeme yapılır. Bu ücret ile işçi tarafından üretilen metanın değişim değeri arasındaki fark, kapitalistler tarafından el konulan artı değerdir. İşçiler ve kapitalistler arasındaki bu "görünmez" ilişki, kapitalist toplumdaki her türlü olgunun gizemli biçiminin temelidir.

 

Metalar (toplumsal emekten bağımsız olarak) kendi değerlerine sahipmiş gibi göründükleri için insanlar değeri makinelerin yarattığına inanırlar - oysa aslında değeri yaratan insan emeğidir. Bu arada, bir ekonominin yapay zeka ve robotlar temelinde yürütülebileceğine dair burjuva yanılsamasının temeli de budur.

 

Metalar (toplumsal emekten bağımsız olarak) kendi değerlerine sahipmiş gibi göründükleri içindir ki, burjuva ideologları teknolojik gelişmeleri, insanlığın ilerlemesiyle sonuçlanıp sonuçlanmadıklarına ya da halk kitleleri üzerindeki baskının artmasına ve çevrenin giderek daha fazla tahrip edilmesine yol açıp açmadıklarına bakmaksızın övmektedirler.

 

Metalar (toplumsal emekten bağımsız olarak) kendi değerlerine sahipmiş gibi göründükleri içindir ki kapitalistler her türlü yararsız şeyi insanlara kesinlikle gerekliymiş gibi satabilmektedirler.

 

Kapitalizmdeki fetişizmin bir başka biçiminin de, kapitalist devletin halkı temsil ediyormuş gibi göründüğü, ancak gerçekte egemen sınıfın bir aracı olduğu devlet fetişizmi olduğunu belirtmeliyiz.

 

Tüm bunlar fetişizmin farklı biçimleri olsa da, ortak bir temele sahiptir: metalara, teknolojiye, devlete vb. sözde maddi, fiziksel biçimlerinde içerilen nitelikler vererek toplumsal sömürü ve baskı ilişkilerinin mistikleştirilmesidir.

 

Marx'ın Grundrisse'de yazdığı gibi: "İnsanlar arasındaki toplumsal üretim ilişkilerini ve şeylerin bu ilişkilere tabi oldukları için kazandıkları nitelikleri şeylerin doğal özellikleri olarak gören iktisatçıların kaba materyalizmi aynı zamanda kaba bir idealizm, hatta fetişizmdir, çünkü şeylere toplumsal ilişkileri içkin özellikler olarak atfeder ve böylece onları mistifiye eder."[13]

 

Bu tür bir mistifikasyon, burjuva üniversitelerinde öğretildiği ve kapitalist şirketler tarafından uygulandığı şekliyle bilim için de geçerlidir. Burada, bilimleri "tarafsız" ve "nesnel" olarak gören ve bilim insanlarının patronlarının istediği ve kariyer yapmalarını sağlayacak sonuçları elde etmek için maddi baskı altında oldukları gerçeğini görmezden gelen bir fetişizm biçimi söz konusudur; aynı şekilde bilim insanlarının çoğunun diyalektik düşünme yeteneğinden yoksun oldukları ve bilimsel sorunlara daha ziyade mekanistik bir perspektiften yaklaştıkları gerçeği de görmezden gelinmektedir.

 

Stalinist kıskaçtan önce 1920'lerde SSCB'nin önde gelen Marksist filozofu olan Abram Deborin, bir keresinde materyalist diyalektik yöntemi olmaksızın bilimin burjuva-empirist bir karakter almaya mahkum olduğunu belirtmişti. Bu nedenle şöyle yazmıştı: "Kapsamlı bir yöntem olarak materyalist diyalektik tüm somut ve ampirik bilimlere nüfuz etmelidir, çünkü o, deyim yerindeyse, somut maddeye içsel ilişkiyi yerleştiren cebir bilimidir."[14]

 

Macar Marksist filozof György Lukács, "Tarih ve Sınıf Bilinci" adlı büyük eserinde bu soruna zaten dikkat çekmişti. "Ancak kapitalizmdeki bu eğilim daha da ileri gitmektedir. Ekonomik biçimlerin fetişist karakteri, tüm insan ilişkilerinin şeyleştirilmesi, üretim sürecini soyut, rasyonel bir analize tabi tutan emek bölümünün sürekli genişlemesi ve yayılması, doğrudan üreticilerin insani potansiyelleri ve yetenekleri dikkate alınmaksızın, tüm bunlar toplum olgularını ve onlarla birlikte algılanma biçimlerini de dönüştürür. Bu şekilde 'yalıtılmış' olgular, 'yalıtılmış' olgu kompleksleri, ayrı, uzmanlaşmış disiplinler (ekonomi, hukuk, vb.) ortaya çıkar ki bunların ortaya çıkışı bile bu tür bilimsel yöntemlerin önünü açmak için çok şey yapmış görünmektedir. Dolayısıyla, olguların kendisinde saklı olan eğilimleri düşünmek ve bu faaliyeti bilim statüsüne yükseltmek olağanüstü 'bilimsel' görünmektedir. (...) "Bilimin böylesine 'saflıkla' kavramış göründüğü 'olguların' tarihsel karakteri kendini daha da yıkıcı bir şekilde hissettirir. Tarihsel evrimin ürünleri olarak sürekli bir değişim içerisindedirler. Ama aynı zamanda, nesnel yapıları itibariyle tam da belirli bir tarihsel çağın, yani kapitalizmin ürünleridirler. Dolayısıyla 'bilim', verilerin kendilerini hemen sunma biçiminin bilimsel kavramsallaştırma için yeterli bir temel olduğunu ve bu verilerin gerçek biçiminin bilimsel kavramların oluşumu için uygun bir başlangıç noktası olduğunu iddia ettiğinde, böylece basitçe ve dogmatik bir şekilde kapitalist toplum temelinde tavır alır, nesnenin doğasını verili olduğu şekliyle ve bu toplumun yasalarını eleştirmeden 'bilimin' değişmez temeli olarak kabul eder."[15]

 

Oportünist sol, kapitalist devletlerin tepesindeki burjuva-ilerici hükümetlere, sağlık politikasının bir aracı olarak tecrit ve yeşil geçiş politikası uygulayan kapitalist devlete (ve ayrıca bu tür önlemleri onaylayan kapitalist devlet ya da şirketler tarafından maaşa bağlanan bilim insanlarına), ... ya da yapay zeka gibi yeni teknolojilere karşı eleştirel ve şüpheci olmayan bir hale getiren, fetişizmin tüm biçimlerine böylesi bir adaptasyondur.

 

Bu tür bir ideolojiyi "sosyalist" retoriği, güçlü bir kapitalist devlete (genellikle olağanüstü yetkilere sahip) ya da tekelleri ve devlet aygıtını büyük ölçüde güçlendiren teknolojilerin uygulanmasına yönelik muhalefet eksikliği ve hatta açık destekle birleştirdiği için "sosyal-bonapartizm" olarak adlandırdık.[16]

 

Dolayısıyla, IMT'nin bu makalenin başında alıntılanan yapay zekaya yönelik coşkulu yaklaşımının birdenbire ortaya çıkmadığını görüyoruz. Sosyal-bonapartizm ideolojisinde somutlaşan kapitalist devlete ve tekellere karşı güvensizlikten kaynaklanmaktadır.

 

4. Üretici kuvvetler ve üretim ilişkileri arasındaki ilişki

 

 

 

Yapay zeka üzerine yukarıda bahsettiğimiz tezlerimizde belirttiğimiz gibi, "birçok insan (kendini Marksist ilan edenler de dahil olmak üzere) yapay zekanın avantaj ve dezavantajlarını öncelikle teknik bir bakış açısıyla tartışmakta ve onu bir tür nötr teknoloji olarak ele almaktadır." Böyle bir yaklaşım, birçok sosyalistin üretici güçler ile üretim ilişkileri arasındaki ilişkiyi teorik olarak yanlış anlamasının bir sonucudur.

 

Temel olarak, bu tür revizyonist "Marksistler" üretici kuvvetlerin nötr ve nesnel olarak devrimci bir karaktere sahip olduğunu düşünürler. Üretici kuvvetler giderek genişledikçe, üretim ilişkileriyle çatışır ve üretim ilişkileri muhafazakar bir pranga haline gelir. Dolayısıyla, üretici kuvvetler ile üretim ilişkileri arasındaki çelişkiyi devrimci (üretici kuvvetler) ve muhafazakar bir faktör (üretim ilişkileri) arasındaki çelişki olarak görürler. Böyle bir yaklaşımın savunucuları, üretim ilişkilerinin de üretici kuvvetlerin gelişimini etkilediğini kabul etmekle birlikte, bu etkiyi yalnızca üretici kuvvetlerin genişlemesini yavaşlatma ya da hatta geçici olarak durdurma olasılığıyla sınırlandırmaktadırlar.

 

Böylesi tek taraflı ve mekanik bir yaklaşıma örnek olarak Stalin'in 1938'de yayınlanan meşhur "Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm" makalesi gösterilebilir. "[Üretimin] bir başka özelliği de, değişim ve gelişiminin her zaman üretici kuvvetlerdeki değişim ve gelişimle, en başta da üretim araçlarındaki değişim ve gelişimle başlamasıdır. Bu nedenle üretici kuvvetler üretimin en hareketli ve devrimci unsurudur. Önce toplumun üretici kuvvetleri değişir ve gelişir, sonra da bu değişimlere bağlı olarak ve onlarla uyum içinde insanların üretim ilişkileri, ekonomik ilişkileri değişir. Ancak bu, üretim ilişkilerinin üretici kuvvetlerin gelişimini etkilemediği ve ikincisinin birincisine bağımlı olmadığı anlamına gelmez. Üretim ilişkilerinin gelişimi üretici kuvvetlerin gelişimine bağlıyken, üretim ilişkileri de üretici kuvvetlerin gelişimine tepki verir, onu hızlandırır ya da geciktirir. Bu bağlamda, üretim ilişkilerinin üretici kuvvetlerin büyümesinin çok uzun süre gerisinde kalamayacağı ve onunla çelişki içinde olamayacağı belirtilmelidir, çünkü üretici kuvvetler ancak üretim ilişkileri üretici kuvvetlerin karakterine, durumuna uygun olduğunda ve gelişmeleri için tam bir alan sağladığında tam anlamıyla gelişebilir. Bu nedenle, üretim ilişkileri üretici kuvvetlerin gelişiminin ne kadar gerisinde kalırsa kalsın, er ya da geç üretici kuvvetlerin gelişim düzeyiyle, üretici kuvvetlerin karakteriyle uyuşmak zorundadır ve gerçekten de uyuşmaktadır. Aksi takdirde, üretim sistemi içinde üretici kuvvetlerin ve üretim ilişkilerinin birliğinin temelden ihlal edilmesi, üretimin bir bütün olarak bozulması, üretimin krize girmesi, üretici kuvvetlerin yok olması söz konusu olacaktır."[17]

 

Bu bakış açısı, diktatörün ölümünden çok sonra bile Stalinist ideologlar tarafından sürdürülmüştür. Marksist felsefe üzerine standart bir çalışmada, bir grup Sovyet akademisyen 20. yüzyılın sonlarında teknolojinin rolünü, kapitalist koşullar altında geliştirilen teknolojik ilerleme ve otomasyonun ışıltılı bir resmi olarak sundu.

 

"20. yüzyılın ortalarında bilimsel ilerlemeler ve bunların teknolojik uygulamaları, üretici kuvvetlerin gelişiminde yeni bir görkemli sıçramanın, bilim ve teknolojideki devrimci değişiklikleri birleştiren çağdaş bilimsel ve teknolojik devrimin ön koşullarını yarattı. Bu devrim, otomatik üretim çağını başlatır ve gelişimi sırasında Marx'ın öngörüsünün gerçekleşmesi için gerçek teknik önkoşulları yaratarak insanın üretimdeki yerinde temel bir değişikliğe yol açar. İş makinesi ve motor, emek nesnesi üzerindeki dolaysız etki işlevini insandan teknik aygıtlara aktarmayı mümkün kıldı. Ancak insan hala makinenin ve üretim sürecinin kontrolünü elinde tutuyordu. Bilgisayar teknikleri sayesinde makine bugün üretimi kontrol etme işlevini de devralmaktadır. Maddi üretimin doğrudan süreci artık insan katılımı olmaksızın otomatik olarak yürütülebilmektedir. Bu da üretici güçleri niteliksel olarak yeni bir düzeye yükseltmektedir. Şu anda hala bu sürecin başındayız, ancak beklentileri şimdiden oldukça açık - gelişme kısmi otomasyondan tam otomasyona doğru ilerliyor, insan ve doğa arasında sadece bir araç, hatta bir makine sistemi değil, otomatikleştirilmiş bir üretim süreci olacaktır."[18]

 

Üretici kuvvetlere ilişkin böylesi fetişist bir anlayışı savunanın yalnızca Stalinizm olduğunu düşünmek tamamen yanlış olur. Sosyal demokrat ideologlar da çeşitli "solcu" akademisyenler gibi temelde böyle bir yaklaşımı paylaşmışlardır.[19] Ve son on yılda kendini "Marksist" ilan eden bazı ideologlar, yapay zekayı ve diğer yeni teknolojileri bu tür bir yaklaşımın teyidi olarak ele almaktadır. İkincisine örnek olarak Aaron Bastani'nin "otomasyonun ve nihayetinde yapay zekanın ileri yürüyüşüne" dayanan "tam otomatik lüks komünizm" için Manifesto'suna atıfta bulunabiliriz.[20] Nick Srnicek ve Alex Williams'ın "çalışmanın olmadığı post-kapitalist bir dünya" kavramı da bu eğilime bir başka örnektir.[21]

 

Ekososyalizm üzerine çalışmaları son zamanlarda Japonya'da ve uluslararası alanda popülerlik kazanan Japon Marksist akademisyen Kohei Saito, Marx'ın teknoloji fetişizminden uzak, daha ziyade insanlığın toplumsal ilerlemesinin gelişimine odaklanan üretici kuvvetler yaklaşımının sağlam temellere dayanan bir savunusunu yapıyor. Yeni kitabında, kendini Marksist ilan eden pek çok kişinin üretici kuvvetleri kapitalist mülkiyet ilişkileri altında geliştikleri biçimiyle fetişleştirdiklerine doğru bir şekilde işaret ediyor. "Geleneksel görüş, kapitalizm altında gelişen üretici kuvvetleri, proletarya tarafından ele geçirilebilecek ve sosyalist bir toplum kurmak için kullanılabilecek nötr güçlermiş gibi görerek fetişleştirmektedir. Burada eksik olan, kapitalist üretim ilişkileri altında emek sürecinin kapitalist üretim tarzına 'tekabül eden' gerçek maddi dönüşümünün analizidir."[22]

 

Kapitalizm ve çevre ilişkisini yoğun bir şekilde ele alan diğer iki ünlü Marksist kuramcı - Fred Magdoff ve John Bellamy Foster - benzer bir ruh haliyle dikkat çekmişlerdir: "Teknoloji söz konusu olduğunda, kapitalizm tarafsız olmaktan çok uzaktır. Kârları, birikimi ve ekonomik büyümeyi artıran belirli teknolojileri her zaman tercih eder. Aslında, çevreye en çok zarar veren teknolojileri destekleme konusunda bir geçmişe sahiptir: fosil yakıt bağımlılığı, zehirli sentetik kimyasallar (özellikle petrokimya üretiminden kaynaklanan), nükleer enerji, büyük barajlar, vb. Kapitalizm, maliyetler şirketlerin kendilerine değil de doğaya ve topluma yansıtılabildiği sürece genişleme telaşıyla sistematik olarak büyük miktarlarda atık üreten teknolojilere yol açmaktadır -. Teknolojik hedefin büyümeyi beslemek olduğu düşünüldüğünde, eğilim, daha yüksek genel ekonomik çıktı için kaynakların ve enerjinin toplam verimini en üst düzeye çıkaran teknolojileri seçmektir."[23]

 

Teknoloji fetişisti yaklaşımın temel sorunlarından biri, üretici güçler ile üretim ilişkileri arasındaki ilişkinin diyalektik olduğu, yani yalnızca birincinin ikinciyi değil, ikincinin de birinciyi belirlediği gerçeğini görmezden gelmesidir.

 

Egemen sınıf, etki alanını genişletmek için savaşa büyük ilgi duyduğundan, teknolojik gelişmelerin askeri gücünü artıracak alanlarda gerçekleşmesini sağlar. Petrol şirketleri işlerini kaybetmek istemedikleri için, yakıtla çalışan otomobillerin yerini alabilecek teknolojik yenilikleri onlarca yıl boyunca bastırdılar. İnsanlık emperyalist güçler ve tekeller tarafından yönetildiği için, Küresel Güney'in yarı-sömürge ülkelerindeki halk kitlelerinin yaşam koşullarını önemli ölçüde iyileştirebilecek teknolojiler geliştirmek yerine, yüksek çözünürlüklü televizyon, daha hızlı akıllı telefonlar vb. geliştirmek için büyük kaynaklar yatırılmaktadır.

 

Ya da bir örnek daha vermek gerekirse: Batı ülkelerindeki yönetici elitin giderek artan sayıda üyesi, yaşam sürelerini uzatmayı başarmak için can atıyor. Bu nedenle, ömürlerini uzatmak için moleküler biyoloji ve genetik modifikasyon alanındaki devasa araştırmaları finanse etmekte ve böylece geriatrik olarak bitkisel hayata girebilmektedirler. Aynı zamanda, insanlığın çoğunluğu, gerekli mali imkanlar sağlandığı takdirde kolayca tedavi edilebilecek, iyi bilinen hastalıklardan muzdariptir.

 

"Üretici kuvvetler fetişisti" yaklaşımın savunucuları sıklıkla Marx'ın 1859 tarihli Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı'nın Önsöz'ünde yer alan meşhur pasajına atıfta bulunurlar. "Varoluşlarının toplumsal üretiminde insanlar kaçınılmaz olarak kendi iradelerinden bağımsız olan belirli ilişkilere, yani maddi üretim güçlerinin gelişimindeki belirli bir aşamaya uygun üretim ilişkilerine girerler. Bu üretim ilişkilerinin toplamı, toplumun ekonomik yapısını, üzerinde hukuki ve siyasi bir üstyapının yükseldiği ve toplumsal bilincin belirli biçimlerine karşılık gelen gerçek temeli oluşturur. Maddi yaşamın üretim tarzı, toplumsal, siyasi ve entelektüel yaşamın genel sürecini koşullandırır. İnsanların varoluşlarını belirleyen bilinçleri değil, bilinçlerini belirleyen toplumsal varoluşlarıdır. Gelişimin belirli bir aşamasında, toplumun maddi üretici güçleri mevcut üretim ilişkileriyle ya da - bu sadece aynı şeyi hukuki terimlerle ifade eder - şimdiye kadar çerçevesi içinde faaliyet gösterdikleri mülkiyet ilişkileriyle çatışmaya girer. Üretici güçlerin gelişim biçimlerinden bu ilişkiler onların prangalarına dönüşür. Ardından bir toplumsal devrim çağı başlar. Ekonomik temeldeki değişiklikler er ya da geç tüm muazzam üstyapının dönüşümüne yol açar."[24]

 

Ancak Marx'ın 1859 tarihli Önsöz'ünde (ve diğer ilgili çalışmalarında) yaptığı tek şey, tarihsel gelişimdeki en temel eğilimlerin kaba ve genel bir taslağını sunmaktı. Ne daha azı ne de daha fazlası. Ne yazık ki, çeşitli revizyonistler böyle genel bir taslağı üretici güçler ve üretim ilişkileri arasındaki ilişkinin somut karakterizasyonu olarak almakta ve yukarıda alıntılanan gibi tek taraflı mekanik görüşlere varmaktadırlar.

 

Kapitalizm yanlısı fetişistlerin aksine Marx, üretici kuvvetler ile üretim ilişkileri arasındaki ilişkiye çok daha diyalektik bir yaklaşım getirmiş ve bu ilişkinin üretici kuvvetlere -özellikle de ezilen sınıflara ve doğaya- nasıl geri teptiğini tam olarak fark etmiştir (kapitalist üretimin "toprak ve emekçi" üzerindeki olumsuz sonuçlarına ilişkin yukarıda alıntılanan sözlerine de bakınız).

 

"Biz burada hala sadece sermayenin gerçekleşme sürecinin onun değersizleşme süreci olmasıyla ilgileniyoruz. Üretici kuvvetleri sınırsızca geliştirme eğilimine sahipken, aynı zamanda ve eşit ölçüde üretimin temel kuvvetini, insanın kendisini nasıl tek taraflı hale getirdiği, sınırladığı vb. ve genel olarak üretim kuvvetlerini kısıtlama eğilimine sahip olduğu sorusu burada yersiz olacaktır."[25]

 

"Kapitalist üretim, nüfusu büyük merkezlerde toplayarak ve şehir nüfusunun giderek artan bir üstünlüğüne neden olarak. (...) İnsan ile toprak arasındaki madde dolaşımını bozar, yani insan tarafından yiyecek ve giyecek olarak tüketilen unsurların toprağa geri dönmesini engeller; bu nedenle toprağın kalıcı verimliliği için gerekli koşulları ihlal eder."[26]

 

Bu, üretici güçlerin üretim ilişkilerindeki birincil rolünü inkar ettiğimiz, üretici güçlerin üretim ilişkilerinde itici güç olduğu tezini reddettiğimiz anlamına mı geliyor? Hiç de değil. Bunu iddia edenlerin idealist bir yönde hata yaptıklarını düşünüyoruz.

 

Ancak, böyle bir ilişkinin mekanik bir şekilde anlaşılmasını reddediyoruz. Aslında her ikisi de -üretici kuvvetler ve üretim ilişkileri- birbirini etkiler ve şekillendirir. Elbette en önemlisi, Marx ve Engels'in Komünist Manifesto'da vurguladıkları gibi, sınıf mücadelesinin rolüdür. Ancak son kertede üretici kuvvetler, üretim ilişkilerine göre daha belirleyici, daha tarihsel itici güçtür.

 

Marksist klasikler çeşitli konularda böyle bir diyalektik yaklaşım benimsemişlerdir. İki örnek verelim - ve aynı zamanda analojiler. Engels, Joseph Bloch'a yazdığı ünlü mektubunda temel ve üstyapı arasındaki ilişkinin, üstyapının temeldeki ekonomik ilişkilerin sadece pasif bir yansıması olduğu tek taraflı bir ilişki olarak anlaşılmaması gerektiğini açıklamıştır. Hayır, bunun, temelin yalnızca "son kertede" belirleyici faktör olduğu karşılıklı bir ilişki olduğunda ısrar etti.

 

"Materyalist tarih anlayışına göre, gerçek yaşamın üretimi ve yeniden üretimi son kertede tarihin belirleyici faktörünü oluşturur. Ne Marx ne de ben daha fazlasını savunmadık. Şimdi birisi çıkıp bunu ekonomik faktörün tek belirleyici faktör olduğu anlamına gelecek şekilde çarpıttığında, önceki önermeyi anlamsız, soyut ve saçma bir ifadeye dönüştürmüş olur. Ekonomik durum temeldir, ancak üstyapının çeşitli faktörleri - sınıf mücadelelerinin siyasi biçimleri ve sonuçları - zor kazanılan savaşlardan sonra muzaffer sınıflar tarafından kurulan anayasalar vb. hukuki biçimler ve hatta tüm bu gerçek mücadelelerin katılımcıların beynindeki refleksleri, siyasi, hukuksal, felsefi teoriler, dini kavramlar ve bunların sistematik dogmalara dönüşmesi - tüm bunlar tarihsel mücadelelerin seyri üzerinde bir etkiye sahiptir ve çoğu durumda biçimlerini belirler. Tüm bu faktörler arasında bir karşılıklılık vardır ve nihayetinde, sonsuz olumsallıklar dizisi (yani, birbirleriyle içsel bağlantıları o kadar uzak ya da kanıtlanamayacak kadar yetersiz olan şeyler ve olaylar ki, onları yokmuş gibi görerek ihmal edebiliriz) aracılığıyla ekonomik hareket kendini gerekli olarak ortaya koyar. Eğer durum böyle olmasaydı, tarihin herhangi bir tarihsel döneme uygulanması, birinci dereceden basit bir denklemin çözümünden daha kolay olurdu. Kendi tarihimizi kendimiz yaparız, ama her şeyden önce çok kesin ön kabuller ve koşullar altında. Bunlar arasında ekonomik olanlar nihai olarak belirleyicidir. Ama aynı zamanda siyasi vs. de vardır."[27]

 

Varlık ve bilinç arasındaki ilişkide de durum aynıdır; burada bilinç nesnel koşulların pasif bir yansıması değil, gerçekliğe müdahale eden ve onu şekillendiren aktif bir güçtür. Sadece son durumda varlık, bilinçle ilişkisinde belirleyici faktördür.

 

Üretici kuvvetler ve üretim ilişkileri arasındaki ilişkinin bir diğer önemli yönü de, bu ilişkinin tarihsel bir dönem boyunca gelişip değiştiği gerçeğidir. Yeni bir tarihsel toplumsal oluşumun ortaya çıktığı ilk aşamalarda, üretim ilişkileri üretici kuvvetlerin büyümesi için oldukça elverişlidir. Ancak daha sonra, aynı üretim ilişkileri giderek üretici güçler için bir ayak bağı haline gelir ve bu ikisi arasındaki çelişki büyüdükçe, üretim ilişkileri üretici güçleri daha fazla deforme eder, çarpıtır ve nihayetinde gerilemelerine neden olur.

 

YZ'nin "Marksizm" kisvesi altındaki naif savunucuları, üretici kuvvetler ile üretim ilişkileri arasındaki çelişkinin giderek yoğunlaştığı bir kapitalist çürüme döneminde yaşadığımız gerçeğini tamamen görmezden gelmektedir. Troçki Geçiş Programı'nda "üretici güçlerin durgunluğundan" ve "proleter devrimin nesnel önkoşullarının yalnızca 'olgunlaşmakla' kalmadığını, aynı zamanda biraz çürümeye başladığını" yazmıştı. Bu sözler 1938'de söylenmişti - tarihi bir felaketler ve iklim krizi döneminde yaşadığımız bugün için ne kadar da geçerli!

 

Bu sürecin bir başka sonucu da üretici güçlerin yıkıcı güçlere dönüşme eğilimidir. Bu konuyu bir sonraki bölümde ele alacağız.

 

5. Üretici kuvvetlerin yıkıcı kuvvetlere dönüşmesi

 

 

 

Üretici kuvvetler ile üretim ilişkileri arasındaki böylesine artan bir çelişkinin, üretici kuvvetlerin gelişimi açısından sonuçları olmalıdır. Bir kutuya kapatılan bir bitki sonsuza kadar filizlenemez - bir noktada ya büyümeyi durdurmak, yana ya da aşağı doğru uzamak ya da ölmek zorunda kalır.

 

Dolayısıyla, tarihsel olarak modası geçmiş mülkiyet ilişkileri, üretici kuvvetlerin daha da gelişmesini zorunlu olarak engeller - sadece iki iyi bilinen örnek vermek gerekirse, daha az karlı olacağı için üretilmeyen uzun ömürlü ampulleri veya akıllı telefonları düşünün. Ya da kapitalist devletin bilim insanlarını olağanüstü yıkım gücüne sahip (biyo-kimyasal silahlar, hipersonik füzeler gibi) ya da nüfusun gözetlenmesine odaklanan yeni teknolojiler geliştirmeye ittiği örneğini ele alalım.

 

Marx ve Engels bu düşünce tarzını erken dönemlerden itibaren vurgulamışlardır. Alman İdeolojisi'nde şöyle demişlerdir: "Özel mülkiyetin, imalat için loncanın ve gelişen el sanatları için küçük, kırsal atölyenin olduğu kadar ayak bağı haline geldiği bir üretici kuvvetler kitlesi üretti. Bu üretici kuvvetler, özel mülkiyet sistemi altında sadece tek taraflı bir gelişme gösterir ve çoğunluk için yıkıcı kuvvetler haline gelirler."[28]

 

Ve bir başka noktada, aynı kitapta şöyle yazmışlardır: "Günümüzde bireylerin özel mülkiyeti ortadan kaldırması gerektiğini gösterdik, çünkü üretici kuvvetler ve ilişki biçimleri o kadar gelişti ki, özel mülkiyetin egemenliği altında yıkıcı kuvvetler haline geldiler ve sınıflar arasındaki çelişki en uç sınırına ulaştı."[29]

 

Modern tarih bize, üretici kuvvetlerin yıkıcı kuvvetlere dönüşme eğiliminin arttığına dair Marksist tezin doğruluğuna dair sayısız örnek sunmuştur. Modern savaş araçlarını; nüfus için sürekli bir risk oluşturan ve son derece tehlikeli atıklar üreten nükleer enerji santrallerini; ozon tabakasını inceltecek şekilde tasarlanmış arabaları, uçakları ve fabrikaları; sürdürülebilir tarımı baltalayan ve biyo-çeşitlilik ve sağlık açısından yıkıcı sonuçları olan genetiği değiştirilmiş ürünleri düşünün.

 

Dolayısıyla, modern teknolojinin en son gelişimi olan Yapay Zeka, üretici güçlerin yıkıcı güçlere dönüştürülmesinin bir başka örneğidir. Önde gelen onlarca yapay zeka uzmanının yakın zamanda aşağıdaki bildiriyi imzalamış olması ciddi bir uyarı olarak kabul edilmelidir: "Yapay zeka kaynaklı yok olma riskinin azaltılması, salgın hastalıklar ve nükleer savaş gibi diğer toplumsal ölçekli risklerle birlikte küresel bir öncelik olmalıdır."[30]

 

6. Yapay zekanın kapitalist ekonomi için sonuçları

 

 

 

Bu noktada, YZ'nin yaygın olarak uygulanmasının kapitalist ekonomi için sonuçlarını kısaca tartışacağız. Çeşitli tekelci kapitalistler ve onların ekonomi uzmanları, YZ'nin hızlandırılmış bir ekonomik büyüme dönemi için yeni bir teşvik yaratacağı konusunda iyimserdir.

 

İlk dönemde, bu teknolojiyi ilk olarak uygulayan şirketlerin, daha ucuza üretebilecekleri ancak mallarını ortalama piyasa fiyatından satabilecekleri için rakiplerine karşı bir avantaj elde edecekleri kesinlikle doğrudur. Ancak, yapay zeka uygulaması yaygınlaşır yaygınlaşmaz, bu avantaj ortadan kalkacaktır.

 

Kapitalizmin temel sorunu - burjuva ekonomistleri için gizli bir sır olan - değer ve dolayısıyla artı değer yaratanın yalnızca canlı emek olduğu gerçeğidir. Ölü emek, yani makineler (yapay zeka gibi) değer yaratmaz. Bu tür makineler yalnızca daha önce emek gücü tarafından geliştirilerek YZ'de somutlaştırılmış olan mevcut değeri aktarır. Ancak, kapitalistlerin kar elde etmesini sağlayan yalnızca bu tür bir artı değerdir.

 

Dolayısıyla, yukarıda bahsedilen RCIT-Theses on AI'da belirttiğimiz gibi, bu tür yeni teknolojilerin uygulanması yeni bir büyüme dönemini tetiklemeyecek, aksine kar oranının düşme eğilimini hızlandıracaktır. Başka bir deyişle, kapitalist krizi derinleştirecek ve sistemi çöküşe doğru daha da yaklaştıracaktır.

 

Marx kapitalizmin bu temel sorunlarına zaten işaret etmişti. Kapital'in temeli olan Grundrisse'de böyle belirtmiştir: "Kârdaki bu düşüş, dolaysız emeğin yeniden ürettiği ve yeniden ortaya koyduğu nesneleşmiş emek miktarına oranındaki düşüşle eşanlamlı olduğundan, sermaye, canlı emeğin genel olarak sermayenin büyüklüğüne oranının küçüklüğünü ve dolayısıyla, kâr olarak ifade edildiğinde, artı değerin önceden yatırılmış sermayeye oranının küçüklüğünü telafi etmek için her şeyi deneyecektir. Bunu, gerekli emeğe ayrılan payı azaltarak ve istihdam edilen tüm emeğe oranla artı-emeğin miktarını daha da artırarak yapmaya çalışacaktır. Dolayısıyla, üretken gücün en yüksek gelişimi ile mevcut zenginliğin en büyük genişlemesi, sermayenin değer kaybetmesi, emekçinin boyun eğdirilmesi ve yaşamsal güçlerinin en düz bir şekilde tükenmesiyle çakışacaktır. Bu çelişkiler patlamalara, felaketlere, krizlere yol açar; emeğin anlık olarak askıya alınması ve sermayenin büyük bir kısmının yok edilmesiyle, sermaye, intihar etmeden üretici kuvvetlerini tam olarak kullanmaya devam edebileceği noktaya şiddetle indirgenir. Yine de, düzenli olarak tekrarlanan bu felaketler, daha büyük ölçekte tekrarlanmalarına ve nihayetinde şiddetli bir şekilde devrilmelerine yol açar."[31]

 

Marx, Kapital'in I. Cildinin 24. Bölümünde kapitalizmin kaderini şu şekilde özetlemektedir: "Bu dönüşüm sürecinin tüm avantajlarını gasp eden ve tekellerine alan sermaye kodamanlarının sürekli azalan sayısıyla birlikte, sefalet, baskı, kölelik, aşağılanma, sömürü kitlesi de büyür; ama bununla birlikte, her zaman sayıca artan ve kapitalist üretim sürecinin kendi mekanizması tarafından disipline edilen, birleştirilen, örgütlenen bir sınıf olan işçi sınıfının isyanı da büyür. Sermaye tekeli, onunla birlikte ve onun altında ortaya çıkan ve gelişen üretim tarzı üzerinde bir pranga haline gelir. Üretim araçlarının merkezileşmesi ve emeğin toplumsallaşması sonunda öyle bir noktaya ulaşır ki, kapitalist bütünlükleriyle uyumsuz hale gelirler. Böylece bütünlük parçalanır. Kapitalist özel mülkiyetin çanları çalar. Mülksüzleştirenler mülksüzleştirilir. Kapitalist üretim tarzının sonucu olan kapitalist el koyma tarzı, kapitalist özel mülkiyeti üretir. Bu, mülk sahibinin emeği üzerine kurulu bireysel özel mülkiyetin ilk olumsuzlanmasıdır. Ancak kapitalist üretim, bir Doğa yasasının kaçınılmazlığıyla, kendi olumsuzlamasını doğurur. Olumsuzlamanın olumsuzlanmasıdır. Bu, üretici için özel mülkiyeti yeniden tesis etmez, ama ona kapitalist dönemin kazanımlarına dayanan bireysel mülkiyeti verir: yani işbirliğine ve toprağın ve üretim araçlarının ortak mülkiyetine."[32]

 

Böyle bir Marksist kavrayış sadece "soyut" bir tez değil, resmi istatistiklerin yardımıyla kapitalist ekonominin gerçekliğinde gözlemlenebilecek bir tezdir. Aslında, geçtiğimiz on yıllarda yeni teknolojilerin (bilgisayar, endüstriyel robotlar, internet, vb.) yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanmasının ekonomik büyümenin hızlanmasına yol açmadığını gördük. Hatta emek üretkenliğinin büyüme oranlarını bile arttırmadı. Başka bir deyişle, kapitalist dünya ekonomisi 1970'lerden bu yana ve özellikle de 2008'den bu yana, modern teknolojilerin yaygın bir şekilde kullanılmasına rağmen uzun vadeli bir durgunluk ve gerileme dönemi yaşadı - elbette konjonktürel iniş çıkışlarla birlikte. Buna daha önce başka çalışmalarımızda da işaret etmiştik ve burada sadece birkaç istatistiki veri sunmakla yetineceğiz.[33]

 

Tablo 1 ve Şekil 1'de internet kullanıcılarının muazzam büyümesinin yanı sıra endüstriyel robotların küresel ekonomideki artan uygulamalarını görüyoruz.

 

 

 

Tablo 1. Küresel İnternet Penetrasyon Oranı, 1997-201[34]

 

Her 100 Kişi Başına İnternet Kullanıcısı

 

1997                    2002                    2006                    2010                    2014                    2017

 

11                         42                        54                         66                        76                         81

 

 

 

Şekil 1. Küresel Endüstriyel Robot Yoğunluğu, 2000-2020[35]

 

 

 

 

 

Ancak, modern teknolojilerin bu şekilde yayılması ekonomik büyümenin hızlanmasına dönüşmemiştir. Şekil 2 ve Tablo 2'de küresel Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) büyüme oranlarının 1970'lerin ortalarından bu yana sanayi üretimi için artmadığını, aksine azaldığını gösteriyoruz.

 

 

 

Tablo 2. Sanayi Büyüme Oranları, Seçilmiş Ülkeler ve Bölgeler, 1950-2014[36]

 

                                                                                                   (Yüzde, yıllık ortalama)

 

Gruplar                                                         1950-73              1973-90              1990-2007               2007-14

 

Almanya, Japonya ve ABD                       7.9                       2.4                       2.2                            0.3

 

Avrupa çevre bölgesi                                8.9                       3.3                       2.8                            0.0

 

Asya                                                              8.5                       5.8                       4.2                            4.1

 

Latin Amerika ve Karayipler                   5.7                       2.7                       2.2                            1.0

 

Orta Doğu ve Kuzey Afrika                     6.2                       6.1                       4.5                            3.2

 

Sahra Altı Afrika                                        5.5                       3.5                       3.9                            4.1

 

 

Şekil 2. Dünya Üretim Artışı 1960-2019[37]

 

 

 

 

 

Şekil 3 ve Tablo 3'te küresel işgücü verimliliği için de aynı eğilimi görmekteyiz.

 

 

 

Şekil 3. Dünya Kişi Başına Üretim Artışı 1960-2019[38]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tablo 3. Gelişmiş Ekonomilerde Emek Üretkenliğinde Büyüme, 1970-2018[39]

 

Çalışılan saat başına GSYİH, yıllık yüzde değişim

 

                                                        1970-96              1996-2004           2004-14              2014-18

 

ABD                                                1,52                     2,50                     1,12                     0,7

 

Birleşik Krallık                              2,56                     2,45                     0,45                     0,6

 

İtalya                                              2,65                     0,64                     0,04                     0,0

 

Almanya                                        2,90                     1,68                     0,86                     0,7

 

Fransa                                            3,09                     2,02                     0,71                     0,7

 

Japonya                                          3,33                     1,94                     0,87                     0,9

 

Kore                                                6,95                     5,19                     3,58                     1,8

 

 

 

Son olarak, ünlü Marksist iktisatçı Michael Roberts tarafından sağlanan ve üretim artışındaki bu düşüşün nihai temelinin kar oranının düşme eğiliminde olduğunu gösteren bir şekli yeniden sunuyoruz. (bkz. Şekil 4)

 

 

 

Şekil 4. G20 Kâr Oranı G20 Kâr Oranı, 1950-2019[40]

 

 

 

Özetle, yeni teknolojilerin kullanılmaya başlanmasının, kapitalist birikimin uzun vadeli düşüşü arka planında gerçekleşmesi halinde büyümenin hızlanmasına yol açmadığını görüyoruz. Aslında, büyük ölçüde YZ'ye dayalı bir kapitalist ekonomi sadece küçük miktarda artı değer üretecek ve aynı zamanda güvencesiz işçi ve işsiz kitlelerini radikal bir şekilde artıracağı için büyük bir siyasi ve sosyal istikrarsızlığa neden olacaktır. Belli bir dereceye kadar, değer üretmeyen bir teknoloji olarak YZ'nin kapitalizmin sonunu önceden haber verdiği söylenebilir.

 

7. Üretici kuvvetlerin eskimiş kapitalist üretim ilişkilerinin prangalarından kurtarılması

 

 

 

Marx'ın yaklaşımının "sol kanat" YZ savunucuları tarafından yapılan bir diğer yanlış yorumu, onun üretici kuvvetlerin eskimiş kapitalist üretim ilişkilerinin prangalarından kurtuluşuna ilişkin formülasyonuna atıfta bulunmaktadır (bkz. 1859 Önsöz'den yukarıda belirtilen alıntı). Marksizmin bu "Marksist" çarpıtıcıları, bu ifadenin basitçe, kapitalist üretim ilişkilerinin (kapitalizm altında şekillenen) üretici kuvvetlerin tam potansiyelinin büyümesini engellediği, dolayısıyla üretici kuvvetlerin kapitalist koşullar altında daha önce yaptıkları gibi aynı yönde ve aynı karakterde büyümelerini sürdürmelerine izin vermek için kapitalist üretim ilişkilerini dönüştürmek gerektiği anlamına geleceğini hayal ederler.

 

Gerçekte, Marx'ın üretici kuvvetlerin eskimiş kapitalist üretim ilişkilerinin prangalarından kurtulması fikri çok farklı bir anlama gelmektedir. İlk olarak, 2. Bölümde detaylandırdığımız gibi, en önemli üretici kuvvet emekçi kitlelerdir. Dolayısıyla, üretici kuvvetlerin özgürleştirilmesi her şeyden önce işçi sınıfının ve halk kitlelerinin özgürleştirilmesi anlamına gelir, böylece kapitalizmin prangaları olmaksızın kendi ihtiyaçlarını ve becerilerini geliştirebilirler.

 

İkinci olarak, üretici kuvvetlerin eskimiş kapitalist üretim ilişkilerinin prangalarından kurtarılması, basitçe, üretici kuvvetlerin artık deforme edilmemesi, çarpıtılmaması ve tüm toplumun yararına olacak şekilde gelişmelerinin engellenmemesi anlamına gelir.

 

Dahası, üretici kuvvetlerin özel mülkiyet ilişkilerinin prangalarından kurtulma sürecini doğrusal bir süreç olarak, yani üretici güçlerin sürekli büyüyeceği ve kapitalist sistemin dayattığı sınırlara ulaştıklarında, bunun eski üretim ilişkilerinin ortadan kaldırılması ve yerlerine sosyalist bir toplumun geçmesiyle sonuçlanan sosyal ve politik patlamalara neden olacağını düşünmek yanlış olur. Böyle bir anlayış pek de diyalektik olmayan ve mekanik bir anlayış olacaktır.

 

Aslında, üretici kuvvetler ve üretim ilişkileri arasındaki çatışma süreci, daha uzun bir süre boyunca kesin bir çözüm olmaksızın uzun süreli bir karaktere sahip olabilir. Ya da üretici güçlerin çöküşü ve belli bir dönem için tarihsel bir gerileme ile sonuçlanabilir.

 

Bu tür uzun kriz ve hatta çürüme dönemleri için çeşitli örnekler vardır. Roma İmparatorluğu'nun ölüm acısı çağını ele alalım, ardından yerini yüzyıllar süren kısa ömürlü imparatorluklar, krizler ve savaşlar alsın; ya da başka bir örnek vermek gerekirse, Çin'in 2. yüzyılın sonlarından 6. yüzyılın sonlarına kadar süren uzun rakip krallıklar, yıkıcı savaşlar ve sefalet dönemini (Altı Hanedanlık dönemi olarak adlandırılan dönem) ele alalım. Avrupa'nın 14. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar süren ve büyük savaşlar ve yıkıcı salgın hastalıklarla karakterize edilen geç feodalizm dönemi ya da Çin'in 1839'da başlayan ve emperyalist güçler, yozlaşmış memurlar ve gerici savaş lordları tarafından tecavüze uğradığı "aşağılanma yüzyılı" gibi daha yakın tarihte de benzer uzun kriz dönemleri örnekleri bulabiliriz.

 

Ve son olarak, tekelci kapitalizmin mevcut çağına atıfta bulunacağız. Bu dönemde dünya savaşları, kitlesel katliamlar ve ekonomik çöküş yaşandı (1914-45); ve şu anda, 2008'den bu yana, uygarlık tehditleri, savaşlar ve ekonomik bunalımla karakterize edilen bir dönemde yaşıyoruz.[41]

 

8. Kapitalizm altında üretici güçler, yabancılaşma ve yaşam biçimi

 

 

 

Yapay zeka üzerine RCIT Tezleri'nde şöyle demiştik: "YZ sırasıyla kapitalist yabancılaşmanın aşırı bir biçimini temsil eder. Kapitalizmin halihazırda var olan insanları birbirlerine ve doğaya yabancılaştırma eğilimini büyük ölçüde arttırmaktadır. İnsanların hem işyerlerinde hem de sosyal yaşamlarında (ev ofis, Metaverse, vb.) izole edilmesine olanak tanır. Sanal gerçekliğe sığınabildikleri için insanların pasifliğini arttırır, yani sanal bir süper savaşçı statüsünü toplumdan ve doğadan tamamen kopuk fiziksel tembellikle birleştirir. Dahası, yapay zeka iletişim gibi sosyal becerileri insanların elinden almaktadır. Bu kapitalist yabancılaşma ad infinitum'dur. Kısacası YZ, kapitalizmin insanların sosyalleşmesi ve toplumun insanlıktan çıkması ("Entgesellschaftlichung der Menschen und Entmenschlichung der Gesellschaft") yönündeki zaten var olan eğilimini hızlandırmaktadır."

 

Böyle bir yaklaşım Marx'ın üretici güçlerin doğasına ve üretimin toplumdaki rolüne ilişkin anlayışına dayanmaktadır. Yukarıda gösterdiğimiz gibi, bilimsel sosyalizmin kurucuları üretici güçlerin yalnızca teknik üretim araçlarını değil, aynı zamanda ve özellikle üreticileri, yani işçi sınıfını da içerdiğini vurgulamışlardır.

 

Ayrıca, sermayenin farklı üretim ve yeniden üretim alanlarının yakın ilişkisine, yani üretim, dağıtım, değişim ve tüketimin bir bütünün parçaları olduğuna işaret etmişlerdir.

 

"Vardığımız sonuç, üretim, dağıtım, mübadele ve tüketimin özdeş olduğu değil, hepsinin bir bütünlüğün üyelerini, bir birlik içindeki ayrımları oluşturduğudur. Üretim, üretimin karşıt tanımında olduğu gibi sadece kendi üzerinde değil, diğer momentler üzerinde de baskındır. Süreç her zaman yeniden başlamak üzere üretime geri döner. Mübadele ve tüketimin baskın olamayacağı apaçık ortadadır. Aynı şekilde, ürünlerin dağıtımı olarak dağıtım; üretim araçlarının dağıtımı olarak ise kendisi bir üretim momentidir. Dolayısıyla belirli bir üretim, belirli bir tüketim, dağıtım ve mübadelenin yanı sıra bu farklı momentler arasındaki belirli ilişkileri de belirler. Bununla birlikte, kuşkusuz, tek taraflı biçiminde, üretimin kendisi de diğer momentler tarafından belirlenir. Örneğin pazar, yani mübadele alanı genişlerse, üretim miktar olarak artar ve farklı dalları arasındaki bölünmeler derinleşir. Bölüşümdeki bir değişiklik üretimi değiştirir, örneğin sermayenin yoğunlaşması, nüfusun şehir ve ülke arasında farklı dağılımı vb. Son olarak, tüketim ihtiyaçları üretimi belirler. Farklı momentler arasında karşılıklı etkileşim gerçekleşir. Bu durum her organik bütün için geçerlidir. "[42]

 

Bu, belirli bir üretim tarzı olarak kapitalizmin belirli bir yaşam tarzını belirlediği gerçeğinin ekonomik temelidir. Marx'ın Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı'nın 1859 tarihli Önsöz'ünden yukarıda alıntıladığımız alıntıda belirttiği gibi: "Maddi yaşamın üretim tarzı, toplumsal, siyasi ve entelektüel yaşamın genel sürecini koşullandırır."

 

Dolayısıyla, kapitalizmin içsel bir özelliği olan insanların kendine yabancılaşması, üreticilerin emeklerinin ürünlerinden ayrılmasından, tüm üretim süreci üzerindeki kontrol eksikliğinden kaynaklanır. Böyle bir süreç meta fetişizminin temelidir (yukarıda açıkladığımız gibi). Aynı zamanda, toplumsal yaşamın diğer tüm sektörlerinde - tüketim, kişiler arası ilişkiler ve ideoloji alanlarında - yabancılaşmanın da temelidir.[43]

 

"Dolayısıyla kapitalistin işçi üzerindeki egemenliği, şeylerin insan üzerindeki, ölü emeğin canlı emek üzerindeki, ürünün üretici üzerindeki egemenliğidir. Çünkü işçiler üzerindeki egemenliğin araçları haline gelen metalar (yalnızca sermayenin kendi egemenliğinin araçları olarak) üretim sürecinin yalnızca sonuçlarıdır; onun ürünleridir. Böylece maddi üretim düzeyinde, toplumsal alandaki yaşam süreci düzeyinde -çünkü üretim süreci budur- ideolojik düzeyde dinde bulduğumuz durumun aynısını, yani öznenin nesneye dönüşmesi ve bunun tersini buluruz. Tarihsel olarak bakıldığında bu tersine dönme, zenginliğin, yani özgür bir insan toplumunun maddi temelini tek başına oluşturabilecek olan toplumsal emeğin amansız üretici güçlerinin, çoğunluğun zararına zorla yaratılamayacağı vazgeçilmez bir geçiştir. Bu antagonistik aşamadan kaçınmak mümkün değildir, tıpkı insanın ruhsal enerjilerinin kendisinden bağımsız güçler olarak dinsel bir tanıma kavuşturulduğu aşamadan kaçınmasının mümkün olmadığı gibi. Burada karşı karşıya olduğumuz şey, insanın kendi emeğine yabancılaşmasıdır."[44]

 

"Her yerde olduğu gibi burada da doğa ve insanın özdeşliği öyle bir şekilde ortaya çıkar ki, insanların kısıtlanmış ilişkisi birbirleriyle olan kısıtlanmış ilişkilerini, birbirlerine karşı kısıtlanmış tutumları da insanların doğayla olan kısıtlanmış ilişkilerini belirler."[45]

 

Dolayısıyla, üretici kuvvetler ile üretim ilişkileri arasındaki artan çelişki süreci, sadece üretici kuvvetlerin artan deformasyonu ve çürümesiyle değil, aynı zamanda tüketimin ve sosyal yaşamın da artan deformasyonu ve çürümesiyle sonuçlanmaktadır. Dolayısıyla, bir yanda sayıları giderek artan yoksullar ve savaş, iklim değişikliği vb. felaketlerin kurbanları, diğer yanda ise zengin ülkelerde insanların giderek yalnızlaşan yaşamlarında kendilerini rahat hissetmelerini sağlamak için her türlü lüks ürünün icat edildiği toplumlar var.

 

Geçenlerde gördüğüm bir reklam klibini kısaca anlatırsam umarım okuyucular beni bağışlar. Bu klipte bir kadın bilgisayar ekranının önünde oturuyor. Klavyenin yanında içinde kurabiye olan bir kase var. Kurabiyeleri eliyle almak yerine, masanın üzerinde bir robot kol var ve bu kol bir kurabiyeyi alıp eline koyuyor. Bu, robot teknolojilerindeki en modern başarıların insanları daha da pasif hale getirmek amacıyla saçma bir şekilde uygulanmasını sembolize ediyor.

 

Yapay zeka, insanların yalnızca emeklerinin ürünlerine değil, aynı zamanda topluma da yabancılaşmasını daha da derinleştirecek bir araç haline gelebilir. Ev ofis, Metaverse gibi kavramların hepsi aynı yöne işaret etmektedir.

 

Bu teknolojik gelişmeler, egemen sınıfın doğanın zorla manipüle edilmesini amaçlayan çeşitli projeleri için de kilit öneme sahiptir. Buna örnek olarak zenginlerin ölümsüzlük arzusunu tatmin edecek biyomühendislik biçimleri verilebilir.[46]

 

Bir başka örnek de Elon Musk'ın insan beynine çip yerleştirmeye yönelik dehşet verici planıdır. "Bir cerrahi robot yardımıyla, kafatasının bir parçası Neuralink diskiyle değiştiriliyor ve erken bir gösteride, ince telleri stratejik olarak beyne yerleştiriliyor. Musk'a göre disk sinir aktivitesini kaydediyor ve bilgileri yaygın bir Bluetooth kablosuz sinyali aracılığıyla akıllı telefon gibi bir cihaza aktarıyor." Musk'ın "Saçınızın altında olabilir ve siz bunu bilemezsiniz" ifadesi hiç de rahatlatıcı değil, aksine çok rahatsız edici![47]

 

Şu anda, egemen sınıf içinde yapay zekanın nasıl ve hangi amaçla uygulanacağı sorusuna ilişkin iki eğilim var gibi görünmektedir. Bir kamp, canlı emek gücünü makinelerle değiştirmeye çalışıyor. Diğer kamp ise daha ziyade insanları daha üretken hale getirmek için makinelerle birleştirmek istiyor. Her ikisinin de işçi sınıfı için, aslında tüm insanlığın geleceği için tehdit oluşturduğunu söylemeye gerek yok.

 

Aslında tüm bunlar, insanlığın milyarderlerden oluşan küçük bir elit kesimden gelen korkunç tehditlerle karşı karşıya olduğunu gösteren örneklerdir. Bu örnekler, çürüyen kapitalizmin, insan ilişkilerinin yerini nesnelerle ilişkilerin aldığı, insanların doğada gerçek deneyim yerine sanal dünyada güzel resimler gördüğü ve küçük bir elitin en son teknolojik "başarılar" aracılığıyla halk kitlelerinin gözetimini, kontrolünü ve manipülasyonunu genişlettiği bir Tekno-Totalitarizm dünyası yaratma eğilimlerine işaret etmektedir.

 

Kaliforniya Üniversitesi'nde radikal bir akademisyen olan Charles Thorpe, içinde bulunduğumuz çağda kapitalizmin bu gelişmelerini eleştirel bir şekilde analiz eden "Necroculture" adlı dikkate değer bir kitap yayınladı. Thorpe "çağdaş kapitalist teknobilime" karşı uyarıda bulunmakta ve şunları belirtmektedir: "Yaşamın sermaye tarafından ikincilleştirilmesi, doğanın ve insan ilişkilerinin canlı dünyasının dışlanması ve zarar görmesi pahasına, yapay şeylere -teknoloji ve tüketim ürünleri- duyulan fetişist ilgiyle kültürel olarak ifade edilmektedir. Metalara ve teknolojik uygulamalara takıntılı olan nekrokültür, insan yaşamının zenginliğinin ve doğal dünyanın çeşitliliğinin süregelen bozulmasını kayıtsızlıkla ele alır. Apokaliptik teslimiyet ile apokaliptik özlemi birleştirir. Savurgan ve sömürücü tüketimci-kapitalist yaşam biçiminin sona ermesi gerektiği giderek daha da belirginleşmektedir."[48]

 

Bunları, bu toplumsal formasyonun içsel özelliği olan emeğin yabancılaşması ve ölü sermayenin canlı emek üzerindeki egemenliğiyle ilişkilendirir. "Yapay yaşam ve ölü bir gezegen, yabancılaşmış emek temelinde inşa edilmiş bir dünyanın ikiz ifadeleridir. Kişinin kendi yaşam faaliyetine yabancılaşması, yaşayanların daha geniş dünyasıyla yabancılaşmış bir ilişki üretir. Emeğin bozulması, yaşamın bozulmasıyla iç içedir. Sermayenin değer çerçevesinin dayatılması, bireysel insan varlığının özelliklerini ve niteliksel potansiyelini değersizleştirir. Doğanın daha geniş canlı dünyası da değerden yoksun bırakılır, çünkü paraya çevrilemeyen şeylerin artık bir değeri yoktur; dolayısıyla, Dünya'nın büyük bir kısmı kirlilik ve kapitalist üretimin diğer "dışsallıkları" için bir lavabo haline gelir. İnsanların üretici faaliyetlerinin standartlaştırılması ve disipline edilmesine, doğal organizmaların üreme süreçlerinin standartlaştırılması ve kontrol edilmesi eşlik eder. O halde yaşam, değer biçme biçimi açısından sembolik olarak -niteliğin niceliğe indirgenmesi- ve hem insan faaliyeti hem de daha geniş anlamda doğa bozuldukça, standartlaştıkça ve rutinleştikçe, giderek daha fazla şeye benzedikçe pratik olarak şeyleşir."[49]

 

Başka bir deyişle, üretici güçlerin gerilemesi, teknik yenilikleri dışlamasa da, sosyal yaşamın ve insanlar arası ilişkilerin gerilemesi ve Dünya'nın bozulmasıyla kaçınılmaz olarak sonuçlanır. Üretici güçler ne kadar yıkıcı güçler haline gelirse, insanlar arasındaki sosyal ilişkiler de o kadar bozulur. Ölü emeğin canlı emek üzerindeki tahakkümünü temsil eden yapay zeka, bu süreci derinleştirecek, yani daha da kötüleştirecek kilit bir unsur olabilir.


 

9. Sonuçlar

 

Broşürümüzü, kapitalist sınıfın kontrolü altındaki yapay zekanın ezilen sınıflar için büyük bir tehlike oluşturduğunu bir kez daha vurgulayarak bitiriyoruz. Bu tehlike, yapay zekanın insanlardan daha hızlı hesaplama yapması ya da daha güçlü makineler yaratması değildir (bilgisayar geçmişte bunu zaten yapmıştır). Tehlike daha ziyade

1) YZ'nin egemen sınıfın gücünü ve onun Şovenist Devlet Bonapartizmi sistemini genişletmesi;

2) YZ'nin insanların daha fazla sosyalleşmesine ve toplumun insanlıktan çıkmasına ("Entgesellschaftlichung der Menschen und Entmenschlichung der Gesellschaft") yol açması;

3) YZ'nin karar vericiler olarak insanların yerini alması ve toplum üzerindeki kontrollerini kaybetmelerine neden olması.

4) YZ'nin olağanüstü enerji yoğun olması ve çevre için büyük olumsuz sonuçları olması.

Bu nedenle, sosyalistler için hayati önem taşımaktadır:

a) YZ'ye karşı işçileri ve halk muhalefetini desteklemek;

b) YZ ile kapitalizm arasındaki bağlantıyı ve asıl görevin YZ'yi kontrol edenlere -emperyalist tekellere ve güçlere- karşı mücadele etmek ve onları devirmek olduğunu açıklamak;

c) kendiliğinden gelişen öfkeyi egemen sınıfa karşı sınıf bilinçli mücadeleye dönüştürmek.

İnsanlık ancak kapitalizmden kurtulur ve sosyalist bir toplum kurarsa YZ'nin temsil ettiği tehlikelerden kurtulacaktır. O zaman toplum hangi teknolojileri tutup hangilerini tutmayacağını, hangi teknolojileri daha da geliştirmek istediğini ve geliştirecekse hangi yönde geliştireceğini tartışacak ve karar verecektir.

Yirminci yüzyılın ikinci yarısının büyük Marksist düşünürlerinden Ernest Mandel (siyasi eksikliklerine rağmen) bir zamanlar çok yerinde bir tespitte bulunmuştur: "'Mevcut teknoloji mümkün olan tek teknolojidir' şeklindeki yanılsamalı aksiyomdan vazgeçildiği andan itibaren, şu öncelikler formüle edilebilir: özel maliyetler açısından sonuçlarına bakılmaksızın ekolojik dengeyi daha da kötüleştirmek isteyenlere karşı, ekolojik dengeyi yeniden kurabilecek tüm araştırma ve teknolojik yenilikleri teşvik edecek sosyo-ekonomik, sosyo-entelektüel ve sosyo-ahlaki koşullar yaratılmalıdır. Öncelik, özel kârın maksimizasyonuna değil, tamamen bireyin ahenkli gelişimine ve doğal kaynakların korunmasına yönelik farklı bir teknolojinin geliştirilmesine verilmelidir. Başka bir deyişle: yatırım kriterleri uzun vadeli ekonomik, sosyal ve doğal maliyetlerin bileşimi olmalıdır; bu da sosyalist planlı bir ekonomiye yönelmek gerektiği anlamına gelir."[50]

Elbette, sınıf baskısı ve sömürü sistemini özgür, sosyalist bir toplumla değiştirdikten sonra gelecekteki teknolojiler hakkında ayrıntılı spekülasyon yapılamaz. Ancak bize göre yön, aktörler olarak insanların yerini almamalı, pasifliği arttırmamalı, aksine kolektif faaliyeti, değişimi ve karar vermeyi arttırmalıdır. RCIT-Tezlerinde de belirttiğimiz gibi: "Genel bir ilke olarak, sosyalistlerin insanı daha egemen, daha kolektifin bir parçası haline getiren teknolojiyi desteklediklerini söyleyebiliriz; aynı zamanda, insanın özgürlüğünü ve bağımsızlığını sınırlayan, hatta tehlikeye atan ve onu daha izole hale getiren her teknolojiye karşı çıkıyoruz. Dolayısıyla, orta sınıf solun yanılsamalarının aksine, sosyalizm kapitalist tüketim değil, daha fazlası ve daha ucuzudur. Hayır, sosyalizm -Marksist anlayışta- insanların doğayla sağlıklı bir ilişki içinde aktif, sosyal, sürdürülebilir ve çok yönlü bir yaşam sürmelerine olanak tanıyan tamamen farklı bir üretim ve tüketim tarzıdır."

Marx, ilk çalışmalarından biri olan Ekonomik ve Felsefi El Yazmaları'nda, gerçek komünizmin insanlar arasındaki ve insanlarla doğa arasındaki çatışmanın çözülmesi anlamına geldiğini belirtmiştir. "Komünizm, insanın kendi kendini yok etmesi olarak özel mülkiyetin pozitif aşılması ve dolayısıyla insan özünün insan tarafından ve insan için gerçek temellüküdür; komünizm bu nedenle insanın toplumsal (yani insani) bir varlık olarak kendine tam dönüşüdür - bilinçli olarak gerçekleştirilen ve önceki gelişimin tüm zenginliğini kucaklayan bir dönüş. Bu komünizm, tam gelişmiş natüralizm olarak hümanizme eşittir ve tam gelişmiş hümanizm olarak natüralizme eşittir; insan ile doğa ve insan ile insan arasındaki çatışmanın gerçek çözümüdür - varlık ile öz, nesneleştirme ile kendini doğrulama, özgürlük ile zorunluluk, birey ile tür arasındaki çekişmenin gerçek çözümüdür. Komünizm tarihin çözülmüş bilmecesidir ve kendisinin de bu çözüm olduğunu bilir."[51]

Gerçekten de, yalnızca böyle bir komünizm gerçek özgürlük ve kendi kaderini tayin anlamına gelir!

 


Dipnotlar

 


[1] RCIT: Yapay Zeka: Yönetici Sınıfa Hizmet Eden Bir Leviathan Canavar. Yapay Zeka ve Kapitalist Çürüme Döneminde Uygulanması Üzerine Tezler. Marksist bir bakış açısıyla ilk yaklaşım, 7 Mayıs 2023. https://www.thecommunists.net/theory/rcit-theses-on-artificial-intelligence/; Medina Avdagić: ChatGPT ve benzeri teknolojiler neden düşündüğünüzden daha tehlikeli? Sosyalistler derin öğrenme yapay zekasına nasıl yaklaşmalı, https://www.thecommunists.net/theory/why-chatgpt-is-more-dangerous-than-you-think/

[2] IMT'nin programatik geleneği hakkında bkz. örneğin Michael Pröbsting'in broşürü: Neo-Emperyalist Ekonomizmin Sefaleti. Emperyalizm ve ulusal sorun - Ted Grant ve ekolünün eleştirisi (CWI, ISA, IMT), Ocak 2023, https://www.thecommunists.net/theory/grantism-imperialism-and-national-question/

[3] Bu ve aşağıdaki alıntılar Daniel Morley'den: Yapay Zeka: İnsanlık için mi yoksa kapitalizm için mi kıyamet günü? International Marxist Tendency, 05 Mayıs 2023, https://www.marxist.com/artificial-intelligence-doomsday-for-humanity-or-for-capitalism.htm

[4] Aynı makaleden IMT'nin yapay zeka konusundaki sınırsız coşkusunu yansıtan iki alıntı daha yapacağız. "Derin öğrenen YZ'yi bu tür verilerle besleyerek, seçilmiş komitelerle birlikte ekonomi için uzun vadeli bir plan tasarlama yeteneğinden daha fazlasına sahip olacaktır; bu plan, insanlığın ihtiyaçlarını nihayet karşılamak için verimliliği en üst düzeye çıkaracak, böylece hiç kimsenin aç ya da evsiz kalmasına ya da işinden korkmasına gerek kalmayacaktır. Bu şekilde, geniş çaplı israf ortadan kaldırılabilir ve çalışma haftası hızla kısaltılabilir. Yapay zeka sadece böyle bir planın hazırlanmasında ve uyarlanmasında son derece yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda planlamaya dahil olan insanların düşüncelerinde var olabilecek önyargıları veya sınırlamaları görmelerine yardımcı olma avantajına da sahip olur."

"Bu, en son yapay zeka teknolojisinin potansiyelidir. Üretime uyum getirecek, kapitalist sistemin savurgan aşırılıklarını, açgözlülüğünü, mantıksızlığını ve dar görüşlülüğünü ortadan kaldıracak teknoloji parmaklarımızın ucunda. Bu teknolojiyi tüm insanlığa sadece iyi yaşamak için ihtiyaç duydukları şeyleri değil, aynı zamanda sanat eserleri yaratma ya da kendi evlerini, işyerlerini veya mahallelerini yeniden tasarlama ve geliştirme gücü vermek için de kullanabiliriz. Bu, tüm kıtlıklardan ve sınıf ayrımlarından arınmış sosyalist bir toplumun inşasını daha hızlı ve acısız hale getirecektir."

[5] Üretici güçlerin doğasına ilişkin daha kapsamlı bir tartışma için bkz. örn: Die widersprüchliche Entwicklung der Produktivkräfte im Kapitalismus. Die Frage des Fortschritts im Kapitalismus vom Standpunkt der marxistischen Theorie aus betrachtet, in: Revolutionärer Marxismus Nr. 37 (2007), https://www.thecommunists.net/theory/archive-documents-from-the-lrci-and-lfi/#anker_26; Bu makalenin İngilizce bir özeti Richard Brenner, Michael Pröbsting, Keith Spencer'ın kitabında yayınlanan "Emperyalizm, Küreselleşme ve Kapitalizmin Çöküşü" bölümünün eki ("What are productive forces?") olarak yeniden üretilmiştir: The Credit Crunch - A Marxist Analysis, Londra 2008, https://www.thecommunists.net/theory/archive-documents-from-the-lrci-and-lfi/#anker_24. Ayrıca bakınız Michail Mtschedlow: Der Marxismus-Leninismus über die Wechselbeziehung von Natur und Gesellschaft, in: Marx-Engels-Jahrbuch 10, Dietz Verlag, Berlin 1987, s. 9-30; Carl-Erich Vollgraf: Marx über die sukzessive Untergrabung des Stoffwechsels der Gesellschaft bei entfalteter kapitalistischer Massenproduktion, in: Beiträge zur Marx-Engels-Forschung. Neue Folge 2014/15. Hamburg 2016. S. 106-132. İşçi sınıfına odaklanarak üretici güçlerin gelişimine ilişkin ampirik çalışmalarla ilgili olarak, örneğin merhum Jürgen Kuczynski'nin Geschichte der Lage der Arbeiter unter dem Kapitalismus (Akademie-Verlag, Berlin 1961-72) adlı 40 ciltlik eserindeki olağanüstü ayrıntılı tarihsel çalışmalarına bakınız. Kuczynski, kapitalizmin ve işçi sınıfının tarihi hakkında çok sayıda kitap yazmış, Stalinist gelenekten gelen ünlü bir Alman ekonomi tarihçisiydi. Eric Hobsbawn'ın bir tür Alman versiyonuydu.

[6] Karl Marx: Felsefenin Sefaleti. M. Proudhon'un 'Sefaletin Felsefesi'ne Yanıt; in: MECW Cilt 6, s. 211. Aynı şekilde Marx da "Kapital "in temel çalışması olan Grundrisse'de insanı "ana üretici güç" olarak adlandırmıştır. (Karl Marx: Grundrisse. Foundations of the Critique of Political Economy (Rough Draft), Translated with a Foreword by Martin Nicolaus, Penguin Books, London 1993, s. 422)

[7] Karl Marx: Kapital. Ekonomi Politiğin Eleştirisi Cilt I; içinde: MECW Cilt 35, s. 507-508

[8] Leo Trotzki: Nation und Wirtschaft (1915), in: Leo Trotzki: Europa im Krieg, Arbeiterpresse Verlag, Essen 1998, p. 232 (our translation)

[9] " İnsanlığın üretici güçleri durgunlaşıyor. Daha şimdiden yeni icatlar ve iyileştirmeler maddi zenginlik düzeyini yükseltmekte başarısız oluyor." (Leon Troçki: Kapitalizmin Ölüm Sancısı ve Dördüncü Enternasyonal'in Görevleri: İktidarın Fethini Hazırlamak İçin Kitlelerin Geçiş Talepleri Etrafında Seferber Edilmesi (Geçiş Programı); içinde: Dördüncü Enternasyonal Belgeleri. Kurucu Yıllar (1933-40), New York 1973, s. 180)

[10] Nikolai Bukharin: The Economics of the Transition Period (1920), içinde: Nikolai Bukharin: The Politics and Economics of the Transition Period, Editör Kenneth J Tarbuck, Routledge, Abingdon 2003, s. 95

[11] Marx'ın meta fetişizmi teorisinin mükemmel bir sunumu için örneğin büyük Rus Marksist akademisyen Isaak IIich Rubin'in Essays on Marx's Theory of Value kitabına bakınız (1928'de yazılmış ve İngilizce olarak Black Rose Books, New York 1973 tarafından yayınlanmıştır; özellikle bölüm 1, s. 5-60'a bakınız). I. I. Rubin, 1930'ların sonunda Moskova'daki gösteri mahkemeleri sırasında Stalin tarafından öldürülen pek çok Marksistten biriydi. Fredy Perlman'ın ilginç makalesine de bakınız: Essay on Commodity Fetishism, in: The Machine and its Discontents - A Fredy Perlman Anthology, in: Teori ve Pratik ve Aktif Dağıtım, 2018, s. 102-139

[12] Karl Marx: Kapital, Cilt I, içinde: MECW Cilt 35, s. 83

[13] Karl Marx: Grundrisse. Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri, s. 687

[14] Abram Deborin: Materialistische Dialektik und Erkenntnis (1925); in: Abram Deborin: Dialektik und Erkenntnis (1929); quoted in: Predrag Vranicki: Geschichte des Marxismus, Vol. 2, p. 582 (our translation)

[15] György Lukács: Tarih ve Sınıf Bilinci. Marksist Diyalektik Çalışmaları, Translated by Rodney Livingstone, The MIT Press, Cambridge 1972, pp. 6-7

[16] RCIT, 100'den fazla broşür, deneme, makale ve bildirinin yanı sıra COVID Karşı Devrimi üzerine bir kitap yayınlamıştır ve bunların tümü web sitemizdeki özel bir alt sayfada derlenmiştir: https://www.thecommunists.net/worldwide/global/collection-of-articles-on-the-2019-corona-virus/. Okuyucuları özellikle iki RCIT Manifestosuna yönlendiriyoruz: COVID-19: Büyük Bir Küresel Karşıdevrimci Taarruzun Kılıfı. Egemen sınıflar şovenist devlet-bonapartist rejimlerin inşasını meşrulaştırmak için savaş benzeri bir atmosferi kışkırtırken, dünya durumunda bir dönüm noktasındayız, 21 Mart 2020, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/covid-19-a-cover-for-a-major-global-counterrevolutionary-offensive/; "Yeşil Geçiş" & Zorunlu Aşılar: COVID Karşı Devriminde Yeni Bir Aşama. Kahrolsun şovenist-bonapartist polis ve gözetim devleti - demokratik hakları savun! Kapitalist tekellerin hizmetindeki sağlık politikalarına hayır - kamu sağlık sektörünü işçilerin ve halkın kontrolü altında genişletin! 29 Temmuz 2021, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/green-pass-compulsory-vaccinations-a-new-stage-in-the-covid-counterrevolution/; Ayrıca Michael Pröbsting tarafından yazılan kitabımıza da dikkat çekiyoruz: COVID-19 Küresel Karşı Devrimi: Nedir ve Nasıl Mücadele Edilir? Devrimci mücadele için Marksist bir analiz ve strateji, RCIT Books, Nisan 2020, https://www.thecommunists.net/theory/the-covid-19-global-counterrevolution/. Lockdown Left'i bir dizi belgede eleştirel bir şekilde ele aldık; bkz. örneğin Michael Pröbsting'in broşürü: COVID-19: Burjuva Tecrit "Sosyalizminin" Güncel ve Tarihsel Kökleri. Polis Devleti ve Evrensel Temel Gelir, 1914, 19 Aralık 2020 reformist "Savaş Sosyalizmi "nin yeni versiyonunun kilit unsurlarıdır, https://www.thecommunists.net/theory/covid-19-the-current-and-historical-roots-of-bourgeois-lockdown-socialism/

[17] V. Stalin: Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm (1938), Yabancı Diller Yayınevi, Moskova 1949, s. 23-24

[18] F. V. Konstantinov (Ed.): The Fundamentals of the Marxist-Leninist Philosophy, Progress Publishers, Moscow 1982, s. 225-226. Doğu Alman Stalinizminin Marksist felsefesi üzerine standart eserdeki "üretici güçler" girişine de bakınız (Georg Klaus ve Manfred Buhr: Marxistisch-Leninistisches Wörterbuch der Philosophie, Cilt 3, Rowohlt Taschenbuch Verlag, Hamburg 1972, s. 978)

[19] Bu konuda bkz. örneğin G. A. Cohen: Karl Marx'ın Tarih Teorisi. Bir Savunma, Princeton University Press, Princeton 2001, s. 134-171; eleştirel bir tartışma için bkz. örneğin Wal Suchting: "Productive Forces" and "Relations of Production" in Marx, in: Analyse & Kritik Cilt 4, No. 2 (1982), s. 159-181

[20] Aaron Bastani: Fully Automated Luxury Communism. A Manifesto [Tam Otomatik Lüks Komünizm. Bir Manifesto], Verso, London 2019, p. 212

[21] Nick Srnicek ve Alex Williams: Inventing the Future: Postcapitalism and a World Without Work  [Geleceği İcat Etmek: Postkapitalizm ve Çalışmanın Olmadığı Bir Dünya], Verso, Londra 2016; ayrıca bakınız Florian Butollo ve Sabine Nuss (der.): Marx and the Robots. Networked Production, AI and Human Labour [Marx ve Robotlar. Ağa Bağlı Üretim, Yapay Zeka ve İnsan Emeği], Pluto Press, Londra 2022

[22] Kohei Saito: Marx in the Anthropocene. Towards the Idea of Degrowth Communism [Antroposen'de Marx. Büyümenin Azaltılması Komünizmi Fikrine Doğru], University Printing House, Cambridge 2022, s. 154. Bu bağlamda, Saito'nun Marx'ın eserinin daha iyi anlaşılmasına yönelik katkısını kabul etmekle birlikte, bize göre kaba reformist "Halk Cepheciliği" anlayışına uyum sağlayan siyasi sonuçlarını paylaşmadığımızı belirtmeliyiz. Marx'ın kapitalizm eleştirisini geliştirmesine (ya da Engels'in bu eleştirideki rolüne) ilişkin yorumlarının tamamına da katılmamız gerekmiyor. Saito, yukarıda bahsi geçen çalışmasına ek olarak, bu konuda ilginç bir kitap daha yayınlamıştır: Ekososyalizm. Kapitalizm, Doğa ve Ekonomi Politiğin Bitmemiş Eleştirisi, Monthly Review Press, New York 2017.

[23] Fred Magdoff ve John Bellamy Foster: What Every Environmentalist Needs to Know about Capitalism: A Citizen’s Guide to Capitalism and the Environment [Her Çevrecinin Kapitalizm Hakkında Bilmesi Gerekenler: Bir Vatandaşın Kapitalizm ve Çevre Rehberi], Monthly Review Press, New York 2011, s. 33-34

[24] Karl Marx: Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, Önsöz (1859), içinde: MECW Cilt 29, s. 263

[25] Karl Marx: Grundrisse. Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri, s. 422

[26] Karl Marx: Kapital, Cilt I, içinde: MECW Cilt 35, s. 506-507

[27] Friedrich Engels: Joseph Bloch'a Mektup (1890); içinde: MECW 49, s. 34-35

[28] Karl Marx ve Friedrich Engels: Alman İdeolojisi, içinde: MECW Cilt 5, s. 73

[29] Karl Marx ve Friedrich Engels: Alman İdeolojisi, içinde: MECW Cilt 5, s. 439. Ayrıca bkz: "Son olarak, ortaya koyduğumuz tarih anlayışından şu diğer sonuçları elde ediyoruz: 1) Üretici güçlerin gelişiminde öyle bir aşama gelir ki, mevcut ilişkiler altında sadece zarar veren ve artık üretici değil yıkıcı güçler (makine ve para) olan üretici güçler ve ilişki araçları ortaya çıkar; ve bununla bağlantılı olarak, toplumun avantajlarından yararlanmadan toplumun tüm yüklerini taşımak zorunda kalan, toplumdan dışlanan ve tüm diğer sınıflarla en keskin çelişkiye zorlanan bir sınıf ortaya çıkar." (Alman İdeolojisi, s. 52) Bu noktada, Troçki'nin "Komünist Manifesto'nun Doksan Yılı" adlı makalesinde belirttiği gibi, Marx ve Engels'in o dönemde kapitalizmin tarihsel potansiyelini çok erken tükenmiş olarak gördüklerini belirtmek gerekir. Ancak bu durum Marx ve Engels'in argümanının analitik mantığına zarar vermez.

[30] YZ Riski Hakkında Açıklama. YZ uzmanları ve kamuya mal olmuş kişiler YZ riski konusundaki endişelerini dile getiriyor. https://www.safe.ai/statement-on-ai-risk; Ayrıca bkz: A.I. Poses 'Risk of Extinction,' Industry Leaders Warn, New York Times, 30 Mayıs 2023, https://www.nytimes.com/2023/05/30/technology/ai-threat-warning.html; Agence France-Presse: AI poses 'extinction' risk comparable to nuclear war, pandemics, say experts, 30 Mayıs 2023, https://www.scmp.com/news/world/article/3222359/ai-poses-extinction-risk-comparable-nuclear-war-pandemics-say-experts?module=more_top_stories_int&pgtype=homepage

[31] Karl Marx: Grundrisse der Kritik der Politischen Ökonomie (Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Ana Hatları, 1857-58), MECW 29, s. 134

[32] Karl Marx: Kapital. Ekonomi Politiğin Eleştirisi, Cilt I, içinde: MECW Cilt 35, s. 750-751. Benim bilmediğim nedenlerden dolayı, Kapital'in İngilizce çevirisinde bölümlere Almanca orijinalinden farklı numaralar verilmiştir. Dolayısıyla Kapital'in Almanca orijinalindeki 24. bölüm, İngilizce çevirisinde XXXII. bölümdür. Başka bir yerde de belirttiğim gibi, bu durum Marx, Engels ve Lenin'in eserlerinin İngilizce çevirilerindeki sorunların ne tek ne de en kötü örneğidir.

[33] RCIT, kapitalist dünya ekonomisinin krizini çok detaylı bir şekilde analiz etmiştir. En son belgeler web sitemizdeki özel bir alt sayfada derlenmiştir: https://www.thecommunists.net/worldwide/global/collection-of-articles-on-great-depression/. Kapitalizmin uzun vadeli düşüşüne ilişkin bir tartışma için Michael Pröbsting'in kitabına bakınız: Büyük Güç Rekabeti Çağında Anti-Emperyalizm. ABD, Çin, Rusya, AB ve Japonya Arasında Hızlanan Rekabetin Arkasındaki Faktörler. A Critique of the Left's Analysis and an Outline of the Marxist Perspective, RCIT Books, Vienna 2019, Bölüm I, https://www.thecommunists.net/theory/anti-imperialism-in-the-age-of-great-power-rivalry/; aynı yazar tarafından: "Katastrofizm" Teorisinin Feci Başarısızlığı. Marksist Kapitalist Çöküş Teorisi ve Partido Obrero (Arjantin) ve "Dördüncü Enternasyonal'in Yeniden Kurulması Koordinasyon Komitesi" tarafından Yanlış Yorumlanması Üzerine, RCIT Broşürü, Mayıs 2018, https://www.thecommunists.net/theory/the-catastrophic-failure-of-the-theory-of-catastrophism/; World Perspectives 2018: Savaşlara ve Halk Ayaklanmalarına Gebe Bir Dünya. Dünyadaki Durum, Sınıf Mücadelesi Perspektifleri ve Devrimcilerin Görevleri Üzerine Tezler, RCIT Kitapları, Viyana 2018, https://www.thecommunists.net/theory/world-perspectives-2018/; Güneyin Büyük Soygunu. Yarı Sömürge Dünyanın Tekelci Sermaye Tarafından Süper Sömürülmesinde Süreklilik ve Değişimler. Consequences for the Marxist Theory of Imperialism, RCIT Books, Viyana 2013, https://www.thecommunists.net/theory/great-robbery-of-the-south/; World economy - heading to a new upswing? (2009), içinde: Fifth International, Cilt 3, No. 3, Sonbahar 2009, https://www.thecommunists.net/theory/world-economy-crisis-2009/; Emperyalizm, Küreselleşme ve Kapitalizmin Çöküşü (2008), in: Richard Brenner, Michael Pröbsting, Keith Spencer: The Credit Crunch - A Marxist Analysis, London 2008, https://www.thecommunists.net/theory/imperialism-and-globalization/; RCIT: İlerleyen Karşıdevrim ve Sınıf Çelişkilerinin Hızlanması Yeni Bir Siyasi Aşamanın Açılışına İşaret Ediyor. Dünyadaki Durum, Sınıf Mücadelesi Perspektifleri ve Devrimcilerin Görevleri Üzerine Tezler (Ocak 2016), Bölüm II ve III, in: Devrimci Komünizm No. 46, http://www.thecommunists.net/theory/world-perspectives-2016/.

[34] UNCTAD: Trade and Development Report 2016, New York and Geneva, 2016, p. 32

[35] Wikipedia: Global Internet Usage, https://en.wikipedia.org/wiki/Global_Internet_usage

[36] UNCTAD: Trade and Development Report 2016, New York and Geneva, 2016, p. 32

[37] Ayhan Kose and Franziska Ohnsorge (Eds): A Decade since the Global Recession. Lessons and Challenges for Emerging and Developing Economies, World Bank 2019, p. 64

[38] Ayhan Kose ve Franziska Ohnsorge (Eds): Küresel Durgunluğun Üzerinden Geçen On Yıl. Yükselen ve Gelişen Ekonomiler için Dersler ve Zorluklar, Dünya Bankası 2019, s. 64

[39] OECD Compendium of Productivity Indicators 2016, OECD Publishing, Paris 2016, s. 17 ve OECD Compendium of Productivity Indicators 2019, OECD Publishing, Paris 2019, s. 18; ekteki Exel dosyalarındaki rakamları kullandık. 2014-2018 yıllarına ait rakamlar OECD Compendium 2019 baskısından, diğerleri ise OECD Compendium 2016 baskısından alınmıştır.

[40] Michael Roberts: Küreselleşme sona mı erdi? (2022), https://thenextrecession.wordpress.com/2022/04/27/has-globalisation-ended/

[41] 2008'de açılan tarihi dönemin genel bir tartışması için örneğin Michael Pröbsting'in yukarıda bahsi geçen kitabının 14. bölümüne bakınız: Güney'in Büyük Soygunu

[42] Karl Marx: Grundrisse. Ekonomi Politiğin Eleştirisinin Temelleri, s. 99-100

[43] Marx'ın yabancılaşma teorisini detaylandırması hakkında bkz. örneğin Ernest Mandel: The Formation of the Economic Thought of Karl Marx, Monthly Review Press, New York 1971, s. 154-186; ayrıca bkz. Peter Bollhagen: Gesetzmässigkeit und Gesellschaft. Zur Theorie gesellschaftlicher Gesetze, Verlag der Wissenschaften, Berlin 1967, s. 145-175.

[44] Karl Marx: Dolaysız Üretim Sürecinin Sonuçları, içinde: Kapital. A Critique of Political Economy, Volume One, Ernest Mandel tarafından tanıtılmıştır, Penguin Books, Londra 1993, s. 990

[45] Karl Marx ve Friedrich Engels: Alman İdeolojisi, içinde: MECW Cilt 5, s. 19-20

[46] Çökmekte olan yönetici elitin ideolojik özellikleri ve ölümsüzlük arzularına ilişkin bir tartışma için bkz. örneğin Almedina Gunić ve Michael Pröbsting'in makalesi: COVID Karşı Devriminin Bazı İdeolojik Özellikleri Üzerine. Alman liberal tarihçiyle yapılan ilginç bir söyleşiye ilişkin yorumlar, 14 Kasım 2021, https://www.thecommunists.net/worldwide/global/on-some-ideological-features-of-the-covid-counterrevolution/

[47] Al Jazeera: Elon Musk'ın Neuralink beyin implantı firması insan denemeleri için onay aldı, 26 Mayıs 2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/5/26/elon-musks-neuralink-brain-implant-firm-cleared-for-human-trials

[48] Charles Thorpe: Necroculture, Palgrave Macmillan, New York 2016, s. 3

[49] Ibid, s. 80. Ayrıca şunu da belirtmektedir: "Canlı olanın şeyleştirilmesi ve cansız olanın canlandırılması, yaşamın artık kendi kendini idame ettiremeyeceği şekilde Dünya'nın çevresel olarak bozulmasına yol açmaktadır. Teknovizyonerler denge, devamlılık ve gelecek vaadi için bizi jeomühendislik, uzayda yaşam ya da yüklenebilir zeka gibi teknolojik mucizelerde ifadesini bulan sermayenin güçlerine bakmaya teşvik ediyor. Sermayenin kendi kendini kopyalayan, üretken, kendi kendini değerleyen bir değer olarak yenilenmesi, yaşamın yenilenmesinin yerini alıyor. Ya da daha doğrusu, sermayenin yenilenmesi yaşamın yenilenmesinin önkoşulu haline gelir." (s. 81-82)

[50] Ernest Mandel: Marx, Engels und die Ökologie, içinde: Ernest Mandel: Karl Marx - Die Aktualität seines Werkes, Frankfurt a. M.: isp-Verlag, 1984, s. 181 (bizim çevirimiz)

[51] Karl Marx:Ekonomik ve Felsefi Yazılar (1844), içinde: MECW Cilt 3, s. 296-297